Hungarian Turan Association, İmam Abdullatif Efendi And A Hungarian Pamphlet On The Armenian Question

Authors : Melek Çolak

Pages : 107-124

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2020-07-28

Article Type : Other

Abstract :Türkoloji araştırmaları nedeniyle fikri anlamda güç kazanan ve Panslavizm ile Pangermenizm akımlarına karşı alternatif bir akım olarak ilk kez Macaristan’da ortaya çıkan Turancılık akımı, 19’uncu Yüzyılın sonlarından 20’nci Yüzyılın başlarına giden süreçte etkili olarak Macarların Türk dünyası ile iletişime geçebileceği bir dayanak oldu. Macar Turancıları 1910 yılında Turan Derneği’ni (Magyar Turáni Társaság) kurarak Turán adlı bir dergi yayınlamaya başladılar. Bu fikir akımı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda her iki toplumu yakınlaştıran kültürel bir köprü vazifesi gördü. Macar Turancıları Anadolu’da emperyalizme karşı verilen bağımsızlık savaşını desteklediler. Turan Haber Ajansı’nı kurarak Türklerin Millî Mücadelesinin haklılığı konusunda yoğun bir propaganda yaptılar. Turan Derneği ise Birinci Dünya savaşı yıllarında yaşanan göçler ve Ermenilerin bu göçlerde kasıtlı bir şekilde mağdur edildikleri iddialarının Macar kamuoyunda da tartışıldığı Millî Mücadele dönemi ve sonrasında, bu iddiaların karşısında tavır alarak bunların Türkiye’ye karşı bir iftira kampanyasının parçası olduğu yönünde çalıştı. Bosna Hersek’in Avusturya Macaristan tarafından ilhakı nedeni ile buradaki Müslümanların dini görevleri ile ilgilenmek üzere Macar Hükümetinin talebi doğrultusunda 1910 yılında Osmanlı Hükümeti tarafından Macaristan’a gönderilen İmam Abdüllatif Efendi de Turan Derneği’nin faaliyetleri içinde aktif olarak yer aldı. Millî Mücadele döneminde Mustafa Kemal Paşa ve Türklerin Macaristan’daki sesi oldu. Avrupa kamuoyunun Ermeni meselesine dair izlediği haksız tutumu açıklamak için etkili bir basın kampanyası yürüttü. Abdüllatif Yayınevi tarafından 1923 yılında Budapeşte’de İngilizlerin iftira kampanyasını yalanlamaya yönelik kanıtlar içeren Macarca bir broşür yayınlandı. Bu çalışmada orijinal adı "Bizonyitékok az Angol Rágalmak Cáfolatához” ("İngiliz İftiralarının Yalanlanması Üzerine Kanıtlar”) başlığını taşıyan ve henüz Türkçeye çevrilmemiş olan bu eserden hareketle, Turan dergisi ve Macar arşiv belgeleri kullanılarak bu broşürün önemi, Macar Turan Derneği ile bağlantılı olan İmam Abdüllatif Efendi’nin faaliyetleri bağlamında ele alınarak, dönemin Türk-Macar ilişkileri çerçevesinde değerlendirilecektir.
Keywords : Abdüllatif Efendi, broşür, Ermeni, Millî Mücadele, , Turan Derneği