Tilbaşar Erken Tunç Çağı Pişmiş Toprak Figürinleri Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : Elif Genç

Pages : 47-76

View : 17 | Download : 10

Publication Date : 2021-05-31

Article Type : Research

Abstract :Gaziantep ili, Oğuzeli ilçesi, Gündoğan mahallesi yakınlarında yer alan Tilbaşar’ın Güney Aşağı Şehri’nde, 2015-2018 yılları arasında dört yıl süren kurtarma kazıları sırasında ele geçen Erken Tunç Çağı’na ait pişmiş toprak figürinler bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Toplam 36 adet figürinden 10’u insan, 26’sı hayvan biçimindedir. Bunların tamamına yakını kırıktır. Figürinlerden sadece 19’u tabakaya bağlı olarak ele geçmiştir. Bunlar Erken Tunç Çağı’nın son iki tabakasına ait (4. ve 5. tabaka, MÖ 2.300/2.200-2.100/2.050) mekânlardan, sokak ve çevresinden gelmiştir. Diğerleri yüzey ve tabaka dışı buluntularıdır. İnsan figürinlerini yüz, boyun ve saç tasarım biçimi bakımından iki ana tipe ayırmak mümkündür (Tip 1 ve Tip 2). Tip 1’de söz konusu tasarım kısa çentiklerle düzenlenirken, Tip 2’de vücut detayları kil parçalarının eklenmesi ile oluşturulmuştur. Tip 2 ayrıca kendi içinde dört alt tipe ayrılabilmektedir. Basitçe elde şekillendirilen hayvan figürinleri dört ayaklı sığır türü hayvan modellerinden oluşur. Olasılıkla boğayı temsil eden hayvan figürinleri kabaca şekillendirilenler ve özenli hazırlananlar olmak üzere iki alt tipe sahiptir. Suriye’nin Orta Fırat bölümünde inşa edilen Tabqa ve Tishrin Baraj bölgesi kazıları sırasında çok sayıda pişmiş toprak figürinin ele geçmesi, bu konu ile ilgili çalışmaların sayısını arttırmıştır. Çoğu yayımlanmış olan Erken Tunç Çağı figürinlerinin büyük bölümü gövde parçalarından kırılmış olup, sağlam örnek sayısı fazla değildir. Tilbaşar insan figürinleri Leila Badre’nin Fırat Bölgesi figürinleri olarak tanımladığı MAI 2-3, MA II-III ve MA V 2a ile Ferhan Sakal’ın MEFT A 01a ve MEFT A 02 figürin tipleri ile benzerlikler göstermektedir. Ayakta durur pozisyonda gösterilen insan figürinlerinin gövdeleri sütun biçimli olup, küt biçimlendirilmiş kollara veya göğüs hizasında ellere sahiptir. Kadın ve erkeği temsil eden figürinlerin saçları ve boyunlarındaki kolyeleri belirgindir. Pişmiş toprak figürinler Orta Fırat Vadisi boyunca, Balikh ve Habur Nehir Vadileri arasında kalan alan da dahil olmak üzere geniş bir coğrafyada yayılım gösterir. Söz konusu figürin tipleri Suriye’de Tell es-Sweyhat ve Tall Bi’a gibi Tabqa Barajı kazılarında diğer yerlere nazaran sayıca daha fazladır ve bölgede MÖ 3. binin ikinci yarısı boyunca görülmektedir. Orta Fırat Erken Tunç Çağı çanak-çömleğinde görülen standartlaşma, söz konusu bölgenin pişmiş toprak figürinlerinde de gözlenmektedir. Sütun benzeri alt gövde, yassı üst gövde, belirgin omuz, zengin saç modeli ve boyun takıları bakımından bölgesel stili temsil eden MEFT A 02 tipi figürinlerinin Türkiye sınırı içinde birçok alt tipini bir arada barındıran tek yerleşim yeri Tilbaşar’dır. Söz konusu figürin tipi ile Tilbaşar’ın Tip 2 figürini arasında üretim tekniği ve üslup özellikleri bakımından hiçbir fark yoktur. Bunlar aynı ustanın elinden çıkmış gibi bölgesel sanatın ürünlerini temsil ediyor olmalıdır. Figürinler, ibadet nesnelerinden, dünyevi eşyalara kadar bir dizi amaca hizmet eden, kamusal ve halkın yaşam alanlarından ele geçen objeler olarak tanımlanır. Orta Fırat Erken Tunç Çağı figürinlerinin yerleşim içi dağılımı onların daha çok halkın özel konutlarından, ortak kullanım alanlarından geldiğini göstermiştir. Tilbaşar figürinleri de Aşağı Şehrin kent suruna yakın alanında yaşayan halkın konutlarından ele geçmiştir. Konutların tamamı profan yapılardır. Tilbaşar’ın Erken Tunç Çağı’nın son iki tabakasından gelen figürinlerinin stil özellikleri, buluntu durumları ve tarihi bakımından Orta Fırat Vadisi yerleşim yerleri ile ortak özellikler göstermektedir. Tilbaşar figürinleri, Suriye’nin Orta Fırat bölümü (Tishrin ve Tabqa arası) kil repertuarına benzeyen bir üretimin kanıtını sunmakta, aynı zamanda söz konusu bölgenin ortak inancını ve görsel sanatını yansıtmaktadır. Bu çalışma figürinlerin anlam ve ikonografisini tartışmamaktadır; onların tipolojisini, yerleşim içi dağılımını ve coğrafi yayılımını ele almaktadır
Keywords : Tilbaşar, Erken Tunç Çağı, Orta Fırat Vadisi, Figürin, Pişmiş Toprak