YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ

Authors : A. Tuba Ökse

Pages : 1-34

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2020-05-01

Article Type : Research

Abstract :Diyarbakır’ın Kocaköy İlçesinde inşa edilen Ambar Barajı’ndan etkilenecek üç höyükte 2018 kış aylarında yürütülen kazılar, Ambar Çayı’nın yukarı havzasının yerleşim tarihine ilişkin önemli veriler sunmuştur. Ambar Höyük’ün doğu eteğine kazılan sondajda dört tabakalı Orta Çağ mimarisi açığa çıkmış, höyükten akarak gelen toprakta ele geçen malzeme Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem, Orta Tunç Çağı, Yeni Assur dönemi ve Orta Çağ’a tarihlenmiştir. Gre Fılla’da (Ambar I) Çanak-Çömlek Öncesi Neolitik B döneminde başlayan yerleşim Neolitik Çağ sonuna kadar sürmüş, Kendale Hecala da Çanak-Çömlekli Neolitik dönem boyunca iskân edilmiştir. İki höyükte de Orta Çağ’da tekrar yerleşilmiştir. Yüzey toprağından gelen Çanak-Çömlek Öncesi Neolitik B dönemine tarihlenen "Sırtlı Dilgi” ve "Biblos ucu”, bölgede en eski yerleşimin Gre Fılla’da kurulduğunu göstermiştir. MÖ 7. binde üretilmeye başlanan "Erken Mineral Katkılı Kaplar” ile "Koyu Yüzlü Açkılı Kaplar” üç höyükte de yoğundur. Erken ÇanakÇömlekli Neolitik dönemde üretilen açık renk hamurlu saman katkılı kaplar ile perdah izi bezemeli "Koyu Yüzlü Açkılı Kaplar”, Gre Fılla’da yerleşimin kesintisiz sürdüğüne tanıklık etmektedir. Üzerine kazıma ve kırmızı boya bezemeler uygulanan açık renk hamurlu kaplara ait parçalar "Hassuna Seramiği” tipindedir. Bunlarla birlikte "Husking Tray” parçaları da ele geçmiştir. Geç Neolitik dönemde üretilen Halaf boyalılarına ait parçalar üç höyükte de bulunmuştur. Kendale Hecala’da "Koyu Yüzlü Perdahlı Kaplar” ile erken evre özelliklerini yansıtan boyalı kap parçaları, üç höyükte de Orta Halaf özellikleri gösteren kap parçaları, Gre Fılla’da Geç Halaf boyalı kabına ait bir parça ele geçmiştir. Neolitik Çağ sonunda üç höyük de terk edilmiş görünmektedir. Erken Tunç Çağı IV, Orta Tunç Çağı, Yeni Assur dönemi ve Roma dönemine tarihlendirilen kap parçaları sadece Ambar Höyük’te bulunmuştur. Üç höyükte de 11-14. yüzyıllara ait kaba günlük kaplara, kalıp baskı tekniği ile üretilen sırsız ve yeşil sırlı kaplara ait parçalar bulunmuştur. Ambar Höyük çevresindeki 2 km yarıçaplı alanın, Gre Fılla ve Kendale Hecala’nın da yer aldığı güney yarısı dip suyu yüksek tarım alanıdır, kuzey yarısı yağmura dayalı tarıma ve hayvan otlatmaya müsaittir. Her üç höyükte de Neolitik Çağ süresince yerleşilmesi, birbirine çok yakın bu alanların birbirine bağlı dağınık küçük birimler halinde tarım alanlarına kurulduğunu düşündürmektedir. Benzeri durum, Orta Çağ için de geçerlidir. Bizans dönemine, İslami döneme ve Selçuklu dönemine tarihlendirilen kap parçaları üç höyükte de aynı özellikleri göstermektedir. "Yerleşim Kullanım Alanı” ve "Yerleşim Egemenlik Alanı” analizleri doğrultusunda, höyüklerin yüzeyinde bulunan obsidyen artıkları, höyüklerin Bingöl’ün Solhan ilçesinin batısındaki kaynakların dağıtım alanında bulunduğunu göstermektedir. Ambar Çayı vadisi Kuzey Mezopotamya ana ticaret yolu ile Toros silsilesinde bulunan hammadde kaynakları arasındaki en uygun dağ geçitlerinden birine ulaşan doğal bir güzergâhtır ve göçer hayvancılıkla geçinen gruplar bu yolu halen mevsimlik göçlerde kullanmaktadır.
Keywords : Yukarı Dicle, Ambar Çayı