DATÇA’DA BİR THEOTOKOS MERYEM TASVİRİ

Authors : Hatice Özyurt Özcan

Pages : 361-394

View : 18 | Download : 8

Publication Date : 2010-05-01

Article Type : Research

Abstract :Datça’ya 5 km. mesafede bulunan Hızırşah Köyü sınırlarında kalan, Knidos yolu üzerindeki Yarıkdağ Mevkii’nde, bir dağ yamacının içe doğru kavisli 4.20 m genişliğindeki yüzeyinde tek bir sahneden oluşmuş Bizans dönemine ait duvar resmi kalıntısı bulunmaktadır. Siyah renkli bir dış bordürle çerçevelenmiş olan duvar resminde, kompozisyonun üst kısmı neredeyse sağlam olarak günümüze gelmişken alt kısmı tamamen kazınmış olduğundan tanımsızdır. Beş figürden oluşan sahnenin merkezine, taht üzerinde kucağının sol tarafına çocuk İsa’yı oturtmuş olan Meryem tasviri yerleştirilmiştir. Halesinin iki yanında HӨЄΟ TOKOΣ yazıtı yer almaktadır. Meryem’in sağında ve solunda baş melekler Gabriel ve Mikhael onlarında yanında azizlerden Demetrios ve Polyeuktos ayakta ve cepheden olarak tasvir edilmişlerdir. Meryem tasvirinin üst kısmında, yarım ay şeklindeki aureole içinde Meryem’in halesine doğru uzanmış bir el görülmektedir. Meleklerin ve azizlerin adları halelerinin kenarlarında yer alan yazıtlardan okunmaktadır. Bu mekânda Theotokos Meryem tasvirine yer verilmiştir. Efes Konsil’inden sonra Theotokos niteliği kazanmış taht üzerinde oturan Meryem ve kucağında çocuk İsa ikilisine aziz, melek ve bağışçılarında eklendiği kalabalık kompozisyonlu tasvirler yaygınlaşmaya başlamıştır. Datça’daki tasvir de bu kalabalık figürlü düzenlemelerdendir. VI. yy’dan itibaren Meryem’e ilişkin yortuların kilisenin resmi litürjisine girmeye başlaması ile birlikte, Meryem tasvirlerine bir takım sıfatlar da eklenmiştir. Bunlardan ilki koruyuculuk, diğeri aracılıktır. Datça’da melek ve azizlerle çevrelenmiş taht üzerinde oturan Theotokos Meryem ve çocuk İsa tasvirinde, kompozisyonun alt kısmı tamamen tahrip olduğundan bugünkü verilerle kesin bir şey söylemek çok güç olsa da, Meryem’in aracı rolünde olduğuna işaret eden bir takım veriler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi, başmelek Mikhael’in Meryem ve çocuk İsa’ya doğru uzattığı, bugün büyük bir kısmı tahrip olmuş durumdaki yazıtın üzerinde kalan ‘Biz (Başmeleklerin)… ricalarını kabul et….’ ifadesidir. Bu tasviri, dönemsel özellikler bakımından XI. yüzyılın ortalarına tarihlendirmek mümkündür.
Keywords : Datça, Theotokos, Duvar Resmi, Aracı, Polyeuktos