FRUIT TREES ON LATE ANTIQUE MOSAICS: FROM THE WORCESTER HUNT TO JORDANIAN CHURCHES

Authors : Esen Öğüş-uzun

Pages : 385-420

View : 14 | Download : 8

Publication Date : 2010-05-01

Article Type : Research

Abstract :Bu makale, Antakya yakınındaki antik Daphne’de (Harbiye) ortaya çıkarılmış, meyve ağaçları arasında av sahneleri ve ortasında hayvanlara karşı zafer kazanmış bir avcıyı betimleyen mozaik döşemesinin arkeolojik kontekst içinde anlamını incelemektedir. Mozaik, bugün ABD’nin Massachusetts eyaleti Worcester şehrindedir ve bu sebeple Worcester Av Mozaik’i olarak bilinmektedir. Mozaiği 5. yüzyılın son çeyreğiyle 6. yüzyılın ilk ceyreğine tarihlemek mümkündür. Mozaik hakkında bugüne kadar, döşemenin köşelerinden ortasına doğru çapraz biçimde uzayan meyve ağaçlarına dikkat çekecek bir açıklama yapılmamıştır. Bu ağaçların türlerini saptamak zor olsa da, ağaçlar büyük ihtimalle nar; armut; yuvarlak meyveli bir ağaç (elma ya da muşmula) ve kalp şeklinde meyveleri olan bir ağaçtır (şeftali, kayısı veya turunç). Mozaik döşemesini ağaçlarla çapraz biçimde bölümlere ayırmak, Antakya mozaiklerinde sık rastlanan bir yöntem olmasına karşın, olgun meyvelerle dolu ağaçların betimlenmesi oldukça ender rastlanan bir durumdur. Mozaiğin ve meyve ağaçlarının anlamı, arkeolojik kontekste ve ikonografik detaylara bakılarak anlaşılabilir. Mozaiğin keşfedildiği Daphne, antik Antakya’nın hoş bir dış mahallesidir. Libanius’ tan birçok alıntı, Antakya’lıların ılıman mevsimlerde Daphne’ye çekildiklerini ve avla uğraştıklarını ortaya koymaktadır. İkonografi açısından, mozaikteki av sahneleri oldukça gerçek dışıdır, çünkü vahşi doğada ya da arenada değil, bakımlı bir meyve bahçesinde geçmektedirler. Bu gerçekdışı öğeler ve Daphne’ye referanslar göstermektedir ki, ağaçlar, gerçek değil, ılıman iklimle hoş bir yeryüzüne işaret eden ideal öğelerdir. Kısaca, meyve ağaçları, yeryüzünün bereketine, hoş iklime ve bu iklimde geçen av olaylarına gönderme yapmaktadır. Mozaiğin ortasındaki zafer kazanmış avcı figürü, döşemenin anlamını daha da netleştirmektedir. Bu figür, büyük ihtimalle, kendi bütçesinden av etkinlikleri organize eden mozaiğin sahibinin kişileştirmesidir. Böylece, mozaiğin genel anlamı, hoş bir iklim ve yeryüzünde av etkinliklerini destekleyen sahibinin cömertliğidir. Makalenin ikinci bölümü, Ürdün’de kiliselerde yer alan ve meyve ağaçlarının dizilişi Worcester mozaiğine çok benzeyen bir takım mozaikler sunmaktadır. Bu mozaiklerin bir kısmında meyve ağaçlarının türleri ve dizilişleri Worcester Av Mozaik’inin tıpatıp aynısıdır. Bazı kiliselerde meyve ağaçları, ılıman iklim ve yeryüzünün bolluğuna işaret ederken, diğerlerinde dini bir anlam kazanmış, cennetin ılıman iklimine gönderme yapmak için kullanılmıştır. Worcester Av Mozaik’inin kilise döşemelerindeki cennet ikonografisine doğrudan bir etki yaptığını söylemek zor olsa da, Worcester Av Mozaik’i ve Ürdün kiliselerindeki mozaikler, meyve ağaçlarını merkeze alan ortak bir dil ve ikonografi paylaşmaktadırlar.
Keywords : Antakya, mozaik, av sahnesi, meyve ağaçları, Ürdün, kilise döşemeleri.