ÇANAKKALE’DEN ION-IMPOST SÜTUN BAŞLIKLARI

Authors : Ayşe Çaylak Türker

Pages : 325-368

View : 22 | Download : 10

Publication Date : 2014-05-01

Article Type : Research

Abstract :Çanakkale Boğazı anahtar durumundaki coğrafi konumu nedeniyle Karadeniz ve Akdeniz arasındaki ilişkilerde büyük önem taşır. Ancak bu önemine karşın Bizans dönemine ait arkeolojik verileri sınırlıdır. Bu durum bölgenin anlaşılmasında ve Bizans coğrafyasındaki ilişkilerin belirlenmesinde önemli bir sorun oluşturur. Bölgedeki Bizans dönemi yerleşimlerinin tespit edilmesi, bu yerleşimlerin niteliklerinin belirlenmesi ve yoğunluklarının anlaşılması amacıyla yüzey araştırmaları yürütmekteyiz. Yüzey araştırmaları sırasında tespit ettiğimiz buluntuların önemli bir grubunu mimari plastikler oluşturur. Mimari plastikler arasında liturjik işleve sahip eserlerin yanı sıra taşıyıcı sistemde kullanılmış sütun başlıklarının da çok sayıda örneği tespit edilmiştir. Bu çalışmanın konusunu sütun başlıkları arasında sayısal bakımdan yoğun gruplardan birini oluşturan ion-impost tipindeki sütun başlıklarının değerlendirmesi oluşturmaktadır. Bu çalışma ile bölgede günümüze ulaşamayan yapıların niteliğinin anlaşılması ve yerleşimlerin lokalizasyon sorunlarının çözümüne katkı sağlanması hedeflenmektedir. Değerlendirilen eserler ise hem Çanakkale’deki yüzey araştırmalarımız hem de Çanakkale Arkeoloji Müzesi’nde yürüttüğümüz belgeleme çalışmalarında tespit ettiğimiz ion-impost tipindeki sütun başlıklarıdır. Çalışma alanımızda ion-impost tipteki sütun başlıklarının kırkbir örneği bulunur. Başlıklardan yedisi, ion volüleri ve/veya impost kabaca biçimlendirilmiş olarak, tamamlanmadan bırakılmıştır. Bunlardan dördünde ion volütlerinin helezonları işlenmemiş; ekinus, pulvinus ve impost bölümleri bezenmeden bırakılmıştır. Başlıklardan birinde impostun ön ve arka yüzünde bezeme bulunduğu halde ion volütlü alt bölüm tamamlanmamıştır. Bir başlıkta ise başlığın ön yüzünde ion volütleri, ekinus ve impost bezemeleri tamamlanmış olduğu halde pulvinuslar ve arka yüzdeki volütlerin helezonları ile ekinus işlenmemiştir. Çalışma alanımızda belgelediğimiz ion-impost sütun başlıkları iki temel biçim özelliği gösterir. İlkinde ion volütlerinin bulunduğu bölüm yüksektir ve volütler impostun sınırlarını aşacak biçimde yanlara doğru çıkıntı oluşturur. Bu tipteki tek örnek Bozcaada Kalesi içerisinde sergilenen başlıktır ve 5. yüzyıl başına tarihlenen örnekler ile paralellik gösterir. İkinci tipte ion volütlerinin bulunduğu bölüm daha dardır ve impostun genişliğini aşmaz. Bu gruptaki örnekler ion volütlerinin işlenişine göre üç grupta değerlendirilebilir. Bunlardan ilkinde; ion volütlerinin helezonları yatağından dışa doğru çıkıntı yapar. Bu grubun sekiz örneği vardır. Bu tipteki başlıkların benzerleri form özelliğine göre 5. yüzyıl son çeyreğine tarihlenir. İkinci gruptaki örneklerde volütler üçüncü gruptakilere göre daha belirgin ve yüksek olduğu halde üçüncü grupta volütler daha şematik işlenmiştir ve volütlerin boyu kısalmıştır. İkinci grupta değerlendirilebilecek on bir başlık bulunur. Bu başlıklar 5. yüzyıl sonu ve 6. yüzyıl ilk yarısı örnekleri ile benzerlik gösterir. Üçüncü grupta on beş başlık bulunur. Bu gruptaki başlıklar ise biçim özellikleri ve benzer örneklerine göre 6. yüzyıl ikinci yarısına tarihlendirilebilir. İncelediğimiz başlıklar bir örnek dışında mermerden üretilmiştir. Kullanılan mermer türleri ise gri damarlı beyaz ve beyaz mermerdir. Başlıkların buluntu konumları Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasındaki yerleşim alanlarına işaret eder
Keywords : Çanakkale, Mimari plastik, Sütun başlığı, Ion-impost, Bizans Dönemi.