DİYARBAKIR KENTİNİN EN ESKİ YERLEŞİMİ: İÇKALE’DEKİ AMİDA HÖYÜK

Authors : A. Tuba Ökse

Pages : 59-110

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2015-05-01

Article Type : Research

Abstract :Diyarbakır kentinin iskân tarihi, İçkale’deki höyükte yapılan araştırmalara göre, MÖ. 4. binde başlamaktadır. Kuzey Mezopotamya’nın çoğu çağdaş yerleşiminde yerel el yapımı kaplar ile çark yapımı Ubeyd kaplarının ve devrik ağızlı Uruk kâselerinin bir arada bulunmasına karşın, Amida Höyük’te sadece yerel kapların bulunması, buranın yerel topluluklar tarafından iskân edildiğine işaret etmektedir. Üzerinde perdahlı astar kalıntıları bulunan bir grup kap parçası, höyükte Geç Kalkolitik dönemden Erken Tunç Çağına geçiş evresine tarihlenen bir yerleşimin bulunduğunu göstermektedir. Yukarı Dicle havzasının çoğu yerleşim biriminde olduğu gibi, burada da MÖ 3. binin ilk yarısına tarihlenen seramik parçalarına rastlanmamıştır. Höyük MÖ 3. bin ortalarından itibaren yeniden iskân edilmiş görünmektedir. İnce hamurdan çarkta üretilmiş ve yüksek ısıda pişirilmiş az sayıda kap parçası, Kuzey Mezopotamya’nın Standart Seramiğinin astarlı ve perdahlı bir grubunu temsil etmektedir. Yüzey buluntuları arasında ele geçen bir parça, Orta Fırat havzasında Erken Tunç Çağı III’e tarihlenen yüksek ayaklı çanakların ayak ile çanak bölümlerinin birleştirildiği kısma aittir. Erken Transkafkas III seramiğine ait bir parça, bu seramik grubunun Yukarı Dicle havzasındaki varlığına ilişkin kanıtları artırmaktadır. Yukarı Dicle havzasında ele geçen en erken yazılı belge, Akkad Kralı Naramsin’in bölgeyi MÖ 23. yüzyılda fethettikten sonra Pir Hüseyin’e diktirdiği steldir. Bölgede Akkad yönetimi yaklaşık bir yüzyıl devam etmiştir, MÖ 3. binin son iki yüzyılı da Akkad sonrası döneme tarihlenmektedir. Buna karşın, Amida Höyük’te dönemin karakteristik Metalik Seramik ve Koyu Ağızlı Portakal Rengi Çanaklarına ait herhangi bir parça ele geçmemiş, dolayısı ile höyükte bu dönemde yerleşildiğine ilişkin bir bulgu elde edilmemiştir. Yukarı Dicle havzasında Orta Tunç Çağı, standart Kırmızı-Kahverengi Boya Astarlı Kaplar ve Habur Boyalıları ile tanımlanmaktadır. Amida Höyük’te bu seramik gruplarına ait parçaların varlığı, Yukarı Dicle havzasındaki çoğu yerleşim biriminde olduğu gibi, burada da yerleşilmiş olduğuna işaret etmektedir. Yüzeyi düzeltilmiş standart tek renkli kaplara ve ince hamurlu bej astarlı kaplara ait parçalar ile olasılıkla Nuzi Boyalılarına ait bir gövde parçası, höyüğün Mitanni döneminde de kullanıldığını göstermektedir. Orta Assur yazılı belgelerine göre Amid ya da Amedi, Bit-Zamani adlı bir Arami kabilesinin başkentidir. Kentin MÖ 1260-1190 yıllarında Orta Assur krallığının egemenliğine girdiği bilinse de, höyük yüzey malzemesi arasında Orta Assur dönemine tarihlenen parçalara rastlanmamıştır. Olasılıkla Orta Assur yerleşimi, kentin başka bir bölümüne kaydırılmış olmalıdır.
Keywords : Diyarbakır, Amida Höyük, Kalkolitik dönem, Tunç Çağı, Demir Çağ, Roma-Bizans dönemi, Selçuklu dönemi.