GEÇ ANTİK DÖNEM KENTLERİNDE GERİLEME/DEVAMLILIK MODELLERİNE KANUNLAR ÜZERİNDEN BİR BAKIŞ

Authors : Burcu Ceylan

Pages : 523-554

View : 17 | Download : 10

Publication Date : 2016-05-01

Article Type : Research

Abstract :Roma İmparatorluğu’nun önemli değişimler geçirdiği Geç Antik Dönem’e ilişkin çalışmalar, dönemi iki ayrı teori üzerinden değerlendirmektedir: uzun süren bir gerileme sonucu imparatorluğun zayıflamasına bağlı yıkılışını öneren "gerileme” ve gerileme yerine dönüşümü koyarak çöküşü daha ileri bir tarihe öteleyen "devamlılık” teorileri. Gerilemenin varlığına dair veriler dönem yazılı kaynaklarından gelmektedir. Antik Greko-Romen kültürü oluşturan kurum ve geleneklerin birçoğunun yok olduğuna, devam edenlerin de önemli olumsuz değişimler geçirdiğine işaret eden güçlü bir hagiographia, historia ve codex külliyatı bulunmaktadır. Bunun karşılığında, devamlılık teorisyenleri son 40 yılın arkeoloji çalışmaları ile elde edilen fiziki buluntulardan yola çıkarak, söz konusu dönemde ani bir çöküş ve yaygın bir gerilemenin söz konusu olamayacağı görüşünü ileri sürmektedirler. Fiziki buluntular üzerinden yapılı çevrenin ele alınması ve devamlılık ya da gerilemenin tartışılması geçerli bir yöntemdir. Öte yandan bu çevreyi yaratan devamlılığı ya da gerilemesinde etkili olan sosyo-kültürel ortamın da ele alınması gereklidir. Bu çalışma söz konusu teorilerin tartışılmasında dönem insanın yapılı çevre algısını/kabulünü yeni bir parametre olarak önermektedir. Bir başka deyişle, bu kabulün söz konusu zaman aralığında geçirdiği değişimleri belirlemek ve bu değişimin yapılı çevreye etkilerini saptamaya çalışarak Geç Antik çağda Roma İmparatorluğunda kültürel bir gerileme ya da devamlılığın varlığına bir başka yorum getirmek amacındadır. Bu amaçla yakın zamanlı çalışmalarda şüpheyle yaklaşılan dönem kaynakları tekrar gündeme getirilmiştir. Araştırmaya temel kaynak olarak, dönemin yapılı çevresine ilişkin belirgin sorunlara doğrudan cevaplar olarak üretilmiş olmaları nedeniyle, Geç Antik Dönem kanunları alınmıştır. Bu kanunlarda her seviyeden halkın ve siyasal erkin, yapılı çevre algısına ayna tutan talepler, şikayetler, kabuller, çözümler yer almaktadır. Çalışma MS 438 yılında tamamlanan ve imparatorluğun gerileme/devamlılık süreci ile eşzamanlı yüz elli yıllık kanun külliyatını kapsayan Theodosius Codex’inde, yapılar, mimari çevrenin durumu ve korunması, yapı üretiminin aktörleri ve kaynakları ile ilgili kanunları, amaçları ve bağlamları ile sınıflandırmakta, bunlar üzerinden mimari çevrenin devamlılığına ilişkin bir değerlendirme yapmaktadır. Codex’de Antik dönemden miras kalan yapılı çevrenin ne kadar korunacağı ya da nasıl dönüşeceği konusunda etkili olacak kanunlar ele alınmış ve bu kanunların olası etkileri saptanmıştır.
Keywords : Geç Antik Dönem, kanunlar, gerileme/devamlılık, yapılı çevre, kent mimarisi.