EFES MÜZESİ’NDE KORUNAN ROMA DÖNEMİNE AİT BİR GRUP STRİGİLİS
Authors : Taylan Doğan, Kahraman Yağiz
Pages : 305-344
View : 20 | Download : 8
Publication Date : 2017-05-01
Article Type : Research
Abstract :Efes Müzesi’ne farklı tarihlerde satın alma yoluyla kazandırılan bir demir, bir bakır ve dört bronzdan oluşan toplam altı strigilis, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Strigilislerden beşi tam veya tama yakın korunmuşken biri sadece kaşık bölümünden oluşmaktadır. Farklı uzunluklara sahip Efes örneklerinin en kısası 15 cm olarak ölçülürken, en uzunu 28, 6 cm olarak ölçülmüştür. Bu ölçüler, genel olarak diğer strigilis buluntularının uzunluklarıyla paralellik göstermektedir. Strigilislerin kronolojik gelişiminde önemli bir rol oynayan kulp formlarında MÖ 5. yüzyıldan MÖ 1. yüzyıla kadar ovalden dörtgene doğru bir gelişim süreci gözlenir. MÖ 1. yüzyıl ile birlikte kulbun ön kısmından arka kısmına geçiş 90 derece ile sağlanır ve böylece dörtgen kulba doğru olan gelişim süreci tamamlanmış olur. MS 1. yüzyıla ait strigilislerin kulplarında görülen yegâne değişiklik ise kulp kenarlarının içe doğru bükülmesi ve kulp aralığının daralmasıdır. Bu tespit, kulp kenarı içe doğru kıvrılmış strigilisler için terminus oluşturması açısından önem teşkil eder. MS 1. yüzyıl ile birlikte bu sürecin Roma Dönemi sonuna kadar devam ettiği görülmüştür. Roma Dönemi strigilislerinin tarihlendirilmesinde belirleyici öğe artık kulp olmaktan çıkmış, bunun yerini genel strigilis tipolojisi almıştır. Roma Dönemi öncesinde strigilis kulbunu arka kısımda kaşığa bağlayan bir eklenti bulunmaktadır. Ancak tipolojik açıdan incelediğimiz Efes örneklerinin hiçbirinde söz konusu eklentinin olmadığı, kulbun direk olarak kaşığa bağlandığı tespit edilmiştir. Konu üzerine yaptığımız literatür araştırmaları da Roma Dönemi’nde istisnai örnekler olmakla birlikte, bu tespitimizi desteklemektedir. Yine örneklerimiz üzerinde yapılan incelemeler sonucunda kronolojik bir gelişimden ziyade yapım tekniğine dayanan ve kulptan kaşık bölümüne geçişlerdeki farklılıklar göz önünde bulundurularak üç farklı tip belirlenmiştir. Efes örnekleri üzerinde yapılan incelemeler, iki örneğin Kotera-Feyer’in oluşturduğu strigilis sınıflamasına göre "Dikey Form” kategorisinde, dört örneğin ise "Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisinde değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir. Kotera_Feyer’in "Ters Çevrilmiş "S” Formu, Bónis’in, "Pannonia Tipi” olarak adlandırdığı strigilisler ile aynı forma sahiptir. Pannonia veya Ters Çevrilmiş "S” formundaki strigilisler Efes örnekleri özelinde Anadolu örnekleri ile form olarak tamamen paralel olmalarına karşın, bezeme sistemi açısından oldukça farklı oldukları tespit edilmiştir. Bu tespit, beraberinde bu tipin bir alt grubunun Anadolu’da üretilmiş olabileceklerini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Yine "Ters Çevrilmiş S Profilli Tip”in başlangıç tarihi olarak Kotera-Feyer’in önerdiği MS 1. yüzyılın sonu tarihini, Laodikeia’dan ele geçen bir örnek ışığında biraz daha erkene Augustus Dönemi’ne (MÖ 27-MS 14) çekmek mümkün görünmektedir. Söz konusu strigilislerden dördü bezemeli olup, bezemeler strigilislerin kulp ve kaşık bölümlerinde yer almaktadır. Bunlardan sadece bir örnekte bezeme kulp bölümünde bulunmaktadır. Bezemelerin geneli bitkisel ve geometrik öğelerden oluşurken, bir örnekte tapınak içinde tasvir edilmiş bir yılan figürü ile birlikte bitkisel ve geometrik motifler de yer almaktadır. Çizgisel ve bitkisel bezemeler, geometrik desenler, yıldız motifleri, mimari tasarımlar ve figüratif sahneler gibi oldukça çeşitli bezeme öğelerini üzerinde barındıran bu strigilis ünik bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Strigilis üzerinde betimlenen yılan ve yıldız motiflerinin Dioskurlar ile bağlantılı olması ve tapınağın da yine bu sahnede yer alması, strigilis sahibinin dini eğilimlerinin bir yansıması olarak sunulabilir. Efes Müzesi’nde korunan bu örneklerin tarihlendirilmesi gerek Kotera-Feyer’in oluşturduğu tipoloji gerekse benzer örnekler dikkate alınarak yapılmıştır. Buna göre; örneklerimizden "Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisine dâhil edilenler MS 2. yüzyıla, "Dikey Form” kategorisinde ele alınanlar ise MS 1. yüzyıla ait olmalıdır.Keywords : Efes Müzesi, Strigilis, Roma Dönemi, Kronoloji, Tipoloji, Bezeme.