YUKARI DİCLE HAVZASI’NDA AKKAD DÖNEMİ’NE TARİHLENEN BİR YAPI: SALAT TEPE II A: 6

Authors : A. Tuba Ökse

Pages : 5-48

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2017-05-01

Article Type : Research

Abstract :Yukarı Dicle Havzası’nda arkeolojik araştırmalar son yirmi yılda Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında yürütülmüştür. Yaklaşık 100-300 yıllık bir boşluk sonrasında bölgede MÖ 23. yüzyılda yeniden yerleşildiği belirlenmiştir. Salat Tepe’de açığa çıkan iri kireçtaşı kayalardan oluşan yüksek taş temelli bir yapı, temelleri iri dere taşları ile inşa edilmiş tek mekânlı konutlardan farklıdır. Dar sokakların çevrelediği yapı, güneyindeki iki kerpiç teras ile de ilişkilidir. Yapının güney girişi K11 açmasındaki güney teras yüzeyine iki sıra halinde dizilmiş çakıl taşları ile belirgin hale getirilmiştir. Yapının güney duvarının dış yüzüne inşa dilen bir kil platform giriş kapısına kadar uzanmaktadır. Kapının açıldığı giriş odasının (L11/049/M) doğusundaki diğer kapıdan tabanı beyaz sıvalı kerpiç döşenmiş mekâna geçilmektedir (L11/041/M). Tabana açılmış bir kil sıvalı çukurun büyük bir kabın yerleştirilmesinde kullanıldığı düşünülmektedir. Giriş odasının batısında, taş basamakları bulunan dar bir kordidor yoluyla ikisi dar (L11/046/M ve L11/052/M), biri geniş (L11/066/M) üç birimden oluşan güney depoları yer almaktadır. Batıdaki birim (L11/066/M) çift pervazlı bir kapı ile koridora bağlanmakta, batısındaki ikinci kapı, dışarıdan ulaşımı sağlayan kil basamaklı bir merdivenle ilişkilidir. Yapının kuzey bölümü birbirine geçişi olan üç odadan oluşmaktadır. Batıdaki küçük odanın (L11/123/M) kemerli kapısı batı ve kuzey duvarlarında kil sekileri olan odaya (L11/135/M) geçiş sağlamaktadır. Bu odanın kuzeye ve yapının en büyük odasına açılan kapıları bulunmaktadır. Yapının büyük odasının (L11/125/M) çift pervazlı kapısı geç evrede kurbanlarla kapatılmış ve nişe dönüştürülmüştür. Yapının bir deprem ve yangın ile tahrip olduğu anlaşılmıştır. Oda L11/135/M içindeki sekiler yiyecek hazırlama ya da depolama kaplarının yerleştirilmesinde, sıvalı bölmenin de sıvı depolamada kullanılmış olabileceği düşünülmektedir. Taban üzerinde ele geçen bir minyatür kap ile pişmiş toprak araba modeli, ritüel faaliyetleri çağrıştırmaktadır. Oda L11/041/M tabanındaki kap yerleştirme yerinin su küpü konulmasına yaradığı önerilebilmekle birlikte, bağlantılı olduğu teras üzerindeki çok sayıda küçük çukurun varlığı da göz önüne alındığında, bu çukura yerleştirilen kabın bir libasyon aracı olarak kullanılması da olasıdır. Oda L11/125/M duvarındaki nişin de sunularda kullanılmış olabileceği düşünülmektedir. Yapının planı Mezopotamya kentlerinden bilinen tapınaklara göre alışılmamış bir biçime sahiptir. Buna karşın, Tell Beydar’daki Tapınak D gibi, Yukarı Habur Havzası’nda açığa çıkan bazı tapınaklar da Mezopotamya tapınak mimarisinden farklıdır. Salat Tepe 5. tabaka yapısından alınan radyokarbon tarihleri (MÖ 2150-2050), üzerine kurulduğu 6. tabaka yapısı için terminus ante quem oluşturmaktadır. Bu tarihler Hirbemerdon IIIA evresinin kalibre edilmiş tarihleri (MÖ 2210-2010) ile uyumludur. Kavuşan Höyük IX, Ziyarettepe E-6 ve Üçtepe 12-13 yerleşmelerinde de Salat Tepe yapısındaki Kırmızı-Kahverengi Boya Astarlı kapların erken biçimleri açığa çıkmıştır. Bu tabakalarındaki seramik koleksiyonlarında Standart seramik, Boya Astarlı Tarak Bezemeli kaplar, Cezire Gri seramiği, üçgen tutamaklı Pişirme Kapları ile Koyu Ağızlı Portakal Rengi çanaklar bir arada bulunmuştur. Benzeri koleksiyonlar Yukarı Habur Havzası çağdaş yerleşimlerinde Erken Cezire 4a-c (MÖ 2340-2150) evrelerine yerleştirilmektedir. Kırmızı-Kahverengi Boya Astarlı kaplar Akkad Dönemi başından itibaren Yukarı Dicle Havzası’nın yerel üretimidir. Metalik seramik MÖ 23. yüzyıla tarihlenen Erken Cezire 4b kontekstlerinde ortaya çıkmaktadır. Geç Akkad Dönemi imparatoru Naramsin bölgeyi yeniden yerleşime açmış, böylece hem Toros Dağları’nı kontrolü altına almış, hem de imparatorluk için tahıl üretmiştir. Yukarı Habur Havzası’nın aksine, Yukarı Dicle Havzası’ndaki maddi kültür Orta Tunç Çağı boyunca sürmüştür.
Keywords : Salat Tepe, Yukarı Dicle Havzası, Akkad Dönemi, Erken Tunç Çağı IV