YENİ VERİLER IŞIĞINDA MALLOS, MAGARSOS VE ANTIOKHEIA AD PYRAMOS PROBLEMİ

Authors : Murat Durukan

Pages : 333-380

View : 14 | Download : 8

Publication Date : 2017-05-01

Article Type : Research

Abstract :Kilikia’nın en eski kentlerinden biri olmakla birlikte, Mallos’un yeri günümüzde hala gizemini korumaktadır. Ayrıca Mallos kenti, Magarsos ve Antiokheia ad Pyramos isimli yerleşimlerle girift bir ilişki içindedir. Bu coğrafyanın hakim gücü olan Pyramos (Ceyhan) nehri, hem yerleşimlerin gömülmesine ve hem de antik yazarların tarif ettiği topografyanın değişmesine yol açmıştır. Dolayısıyla Mallos’un lokalizasyonuyla ilgili yapılan saptama ve yorumlar farklılık göstermektedir. 1949 yılında bölgeyi araştıran Bossert bir lokalizasyon önerisi yapmıştır. Bu öneride, Mallos antik kentinin, Kızıltahta köyü civarında aranması gerektiği belirtilmektedir. Ancak Kızıltahta köyünün Athena Magarsia tapınağına ve limana uzaklığı yaklaşık 25 km’dir. Bu durum, Atina ile Eleusis kutsal alanı (31 km) veya Milet ile Didim kutsal alanı (17 km) arasındaki ilişkiye benzetilmiştir. Konu sadece kent merkezi ile kutsal alan arasındaki mesafeden ibaret olsaydı bu benzetme kabul edilebilirdi. Ancak kent merkezi ile liman arasındaki mesafenin 25 km olması pek çok farklı probleme yol açabilecek bir durumdur. Ayrıca Ps. Skylaks’ın verdiği bilgiye göre, Mallos’a ırmak üzerinden tekneyle ulaşmak mümkündür. Oysa Kızıltahta köyünün denize uzaklığı kuş uçumu 25 km’dir. Menderesli bir akarsu olan Pyramos üzerinden bu mesafe 40 km civarına yükselir. Bu nedenle, Ps. Skylaks’ın söz ettiği "ırmak üzerinden deniz bağlantısı” Kızıltahta köyü için iyice imkansız hale gelmektedir. Dolayısıyla Bossert’in bulgularını, Mallos’u lokalize edebilmek için yeterli kanıtlar olarak kabul etmek mümkün görünmemektedir. Mallos kent merkezi ile limanı arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek için, Kilikia bölgesindeki diğer önemli liman kentlerini dikkate almak anlamlı olacaktır. Bu bağlamda, özellikle MÖ 5 ve 4. yy’larda Perslerin sikke bastırdığı Kilikia kentleri referans olarak gösterilebilir. Zira bu kentler aynı zamanda Persler tarafından etkin biçimde üs olarak kullanılan limanlardır ve liman-kent ilişkisinin Kilikia’da ne ifade ettiğini de açıklayabilecek durumdadırlar. Perslerin Mallos dışında kullandığı diğer Kilikia limanları: Issos, Tarsus, Ingira, Soli, Holmi, Aphrodisias, Kelenderis ve Nagidos’tur. Tarsus haricindeki kentlerin kıyıda bulundukları hemen dikkat çekmektedir. Tarsus kent merkezi ile liman arasındaki mesafenin antik çağda sadece 2-3 km civarında olduğu da artık bilinmektedir. Bu durum, Mallos kent merkezinin Kızıltahta köyü civarında değil, kıyıya daha yakın bir noktada aranması gerektiği konusundaki beklentileri güçlendirmektedir. Bu öngörüye dayalı olarak, kıyıya yakın konumdaki Küçük Karataş, Gölkaya ve Çakırören köylerinde yapılan gözlemlerde güçlü arkeolojik buluntular tespit edilmiştir. Bunlar arasında; dağılmış durumdaki mimari elemanlar, yazıtlar, seramikler ve figürinlerden söz etmek mümkündür. Bu durum, Mallos’un olası konumu hakkında güçlü ipuçları vermektedir. Mallos’un yerinin anlaşılabilmesi için üzerinde durulması gereken önemli konulardan biri de jeomorfolojik değişimlerdir. Bu konuda önemli sürprizlerle karşılaşılmış ve önemli saptamalar yapılmıştır. Bilindiği üzere Akyatan lagünü oluşmadan önce aynı yerde sığ bir koy bulunmaktaydı. Bu koyun batı sınırı Seyhan (Saros) nehrinin denize döküldüğü noktada oluşan deltadır. Koyun doğu sınırında ise Magarsos tepesi yer almaktadır ve antik dönemdeki kıyı çizgisinin Magarsos tepesine yaslandığı görülmektedir. Buradan Küçük Karataş’a uzanan bu kıyı çizgisinin, sonra da Çakırören’e ulaştığı anlaşılmaktadır. Lagünün doğu yakasında karşılaşılan arkeolojik bulgular kıyı çizgisinin bu rotasını teyit etmekte ve Mallos kentinin olası yeri hakkında ipuçları vermektedir. Zira arkeolojik malzemeler de Küçük Karataş-Çakırören hattı üzerinde tespit edilmiştir. Dolayısıyla lagün oluşmadan önce, Mallos’un buradaki koya bakan bir kent olduğu ortaya çıkmaktadır. Bir başka önemli konu ise Akyatan lagünü oluşmadan önce burada bulunan koyda bir limanın var olabileceği ihtimalidir. Yani antik çağın kıyı çizgisi dikkate alındığında, Mallos kentinin birden fazla limanının olabileceği görülmektedir. Koy dolmaya ve lagün oluşmaya başlayınca, buradaki liman kullanılamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle Magarsos burnundaki diğer limanın asal veya tek liman haline dönüştüğü öngörülebilir. Bu gelişmeler sonucunda, Mallos’ta bir yer değişikliğine gidildiği anlaşılmaktadır. Yeni kent merkezi olarak, Athena Magarsia tapınağının ve diğer limanın bulunduğu Karataş burnu belirlenmiştir. Mallos kentinde yer değişikliğine gidilmiş olması, Karataş burnundaki büyük kentin anlamlandırılabilmesine de katkı sağlamaktadır. Nitekim bu burunda önemli yapı kalıntıları olmasına rağmen, bunların hangi kente ait olduğu konusundaki soru işaretleri giderilebilmiş değildir. Magarsos’un müstakil bir kent olduğunu ve Karataş burnundaki kalıntıların da bu kente ait olduğunu düşünen bazı araştırmacılar bulunmaktadır. Oysa mevcut veriler dikkate alındığında, Magarsos adında bir kentten söz etmek aslında pek mümkün görünmemektedir. Bunun en önemli kanıtlarından biri, Magarsos isimli bir kente ait hiç sikke basılmamış olmasıdır. Bu önemli detayın yanı sıra, Magarsos’un en karakteristik unsuru olan Athena Magarsia tapınağının "sadece Mallos sikkeleri” üzerine darp edilmiş olması da aynı sonucu desteklemektedir. Dolayısıyla Magarsos’un müstakil bir kent olmadığını, Karataş burnundaki kalıntıların aslında Mallos’a ait olduğunu düşünmek için oldukça geçerli nedenler bulunmaktadır. Mimari ve seramik buluntular, Magarsos tepesinde MÖ 3. yy. sonları ile 2. yy. ilk yarısı arasında önemli bir hareketlenme olduğunu göstermektedir. Bu tarihlerde taşınma işleminin gerçekleştiği ve Mallos ile Magarsos’un bütünleşmiş olduğu düşünülebilir. Antiokheia ad Pyramos kentinin de aslında Mallos olduğu kabul edilmelidir. Bu görüşü destekleyen en önemli parametre ise MÖ 2. yy.’da Seleukos kralı IV. Antiokhos’un pek çok kentin adını değiştirmesi ve bu kapsamda Mallos’a da Antiokheia adını vermiş olmasıdır.
Keywords : Mallos, Magarsos, Antiokheia ad Pyramos, Pyramos, Athena Magarsia, Kilikia, Karataş, Kızıltahta.