TRİPOLİS’DE BULUNMUŞ ÇOCUK DIONYSOS HEYKELİ
Authors : Aytekin Erdoğan, Sabri Arici
Pages : 273-304
View : 26 | Download : 17
Publication Date : 2018-05-01
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada, Tripolis’de 2007 yılında yapılan kazılarda ele geçmiş olan çocuk Dionysos heykeli incelenecektir. Dionysos burada bir panter heykeline dayanmış durumda gösterilmektedir. Çalışmanın amacı heykelin tanıtılması, çocuk heykelinin Dionysos’a ait olup olmadığının incelenmesi, benzerleriyle karşılaştırılması, tarihlendirilmesi ve yapılış amacının ortaya konmasıdır. Tripolis antik kenti Lydia, Phrygia ve Karia bölgelerinin birleştiği nokta üzerinde, Maiandros/Büyük Menderes nehrinin kıyısında konumlanmıştır. Kent en görkemli dönemini Roma Dönemi’nde yaşamıştır. Çocuk Dionysos heykeli bu dönemde yapılmış olmalıdır. Heykel, 2007 yılı kazı çalışmaları sırasında daha geç döneme ait bir yapının duvarında tekrar kullanılmış durumda ele geçmiştir. Mermerden yapılmış olan heykel grubu, dişi bir panter ile ona yaslanmış durumda çocuk Dionysos’tan oluşmaktadır. Dionysos burada pantere doğru bakar durumda gösterilmiştir. Heykelin belinden yukarısı korunmamıştır. Duruşu, kollarının hareketi ve panter üzerindeki izlerden bir elinde thyrsos tuttuğu, diğer eliyle de panterin başına dokunduğu anlaşılmaktadır. Çalışmada, öncelikle çocuk heykelinin Dionysos olduğuna ilişkin kanıtlar sunulmaya çalışılmıştır. Hellen dünyasında Dionysos ile ilgili en erken betimlemeler MÖ 7. Yüzyıla kadar inmektedir. Özellikle MÖ 6. ve 4. yüzyıllar arasında Attika vazolarında en sık işlene konuların arasında gelmektedir. Yırtıcı hayvanların Dionysos’un yanında görülmeleri MÖ 560 yılından itibaren Attika seramiklerinde Gigantomahky tasvirlerinde karşımıza çıkmaktadır. MÖ 520 yılından itibaren de imaj değişikliğine uğrayan Dionysos, artık araba üzerinde (genellikle Ariadne ile birlikte) görülmeye başlanmıştır. En yoğun gösterimi ise Hellenistik Dönem içerisinde ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde görmekteyiz. Burada Dionysos özellikle mozaikler üzerinde daha çok çocuk, ergen veya yetişkin biri olarak panter, aslan, kaplan ya da leopara binmiş/yaslanmış şekilde gösterilmektedir. MÖ 1. yüzyıldan, 5. yüzyıla kadar, özellikle MÖ 2-3. Yüzyıllar arasında Akdeniz dünyasında gerek yırtıcı hayvanlarda (panter, aslan, kaplan veya leopar), gerekse tek başına çocuk Dionysos tasvirleri yapılmıştır. Çocuk Dionysos’un ikonografik ve stilistik açıdan en yakın ben zer örneklerinden biri, yine Tripolis’de bulunmuştur. 19. yüzyılın sonlarında bölgede araştırmalar yapmış olan G. Weber, Tripolis’te bulunan bir Eros kabartmasından söz etmektedir. Bu eser alçak kabartma olarak mermer bir blok üzerine yapılmış olup, oldukça kaliteli bir işçiliğe sahiptir. Weber kabartmada panter üzerine binmiş bir Eros’dan söz etmektedir. Bunun dışında yine benzer tasvirler arasında Tunus/Bardo müzesinde ve New York Metropolitan Müzesi’nde bulunmaktadır. Ancak söz konusu örneklerde Dionysos yetişkin olarak görülmektedir. Heykel dışında, benzer diğer örneklere sıkça lahitler ve mozaikler üzerinde rastlıyoruz. Bu örnekler daha çok Hellenistik ve Roma Dönemi’nde karşımıza çıkmaktadır. Tripolis antik kentinin çevresinde Tralleis, Aphrodisias, Hierapolis, Philadelphia ve Dokimeion gibi önemli gibi önemli heykel üretim merkezleri bulunmaktadır. Muhtemelen Tripolis bu kentlerden etkilenmiş yerel bir merkezdir. Tripolis Çocuk Dionysos heykeli ünik bir eserdir. Bu nedenle bire bir olarak ikonografik ve stilistik açıdan benzer örneklerle karşılaştırılması ve tarihlendirilmesi mümkün değildir. Ancak bulunduğu alandan ele geçen arkeolojik malzemeler ve yakın benzerlikdeki örneklerden yararlanılarak eserin tarihlendirilmesine çalışılmıştır.Keywords : Tripolis, Heykel, Çocuk Dionysos, Panter, Thrysos, Roma Dönemi.