Kazak Folklorunda Yedi Başlı Ejderha

Authors : Zhanat Aimukhambet, Aiauzhan Issebayeva, Karlygash Kurmambayeva

Pages : 192-204

Doi:10.58242/millifolklor.973667

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2022-12-11

Article Type : Research

Abstract :Bu makalenin konusu olarak mitik düşünce ve Kazak halk anlatmalarında "yedi başlı ejderha ile savaşma” motifi seçilmiştir. Mitik bir varlık olan ejderhanın Avrupa ve Asya mitlerindeki varlığı ve özellikleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kaosun, bununla beraber kötülüğün sembolü olarak görülen bu ejderha kimi folklor kaynaklarına özgü bir biçimde bilgeliğin temsili olarak da karşımıza çıkmaktadır. Hâlbuki Türk soylu topluluklar arasında, bunlar arasında ve özellikle Kazak folklorunda yedi başlı ejderha sıklıkla tek bir tipte, yani kötülük sembolü olarak tasvir edilmektedir. Mitik düşünceden folklor yaratmalarına geçen ejderhanın yedi başı olduğu ve kahramanın bu yedi başın her birini kesişinin sembolik bir anlamı olduğu bilinmektedir. Ejderha; insanoğluna tehlike saçan, dehşetli bir güç olarak birçok folklorik yaratmanın temel kahramanına dönüşmüştür. Kahramanlık konulu destanlar ile diğer halk anlatmalarında, masal, aşk ve din temalı anlatmalarda ve halk hikâyelerinde anlatmanın ana kahramanının asıl düşmanı ejderha olmuştur. Dolayısıyla, kahramanın yiğitliğini sınadığı, ün saldığı olay da ejderhayı yenmesi haline gelmiştir. Kazak folklarındaki temel ve kalıcı motiflerden biri, yedi başlı ejderha ile kahramanın savaşı olagelmiştir. İnsanların yaşadığı yerlerin yakınına gelen ve beraberinde büyük bir dehşet ve kahır getiren ejderhayı öldürmek, onun yedi başını kesmek masal örüntüsünün itici gücü, temel kaldıracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Anlatılan bu meseleler makalenin temel yönelim noktasına alınarak, konu Kazak folklar metinlerinden örnekler verilerek tahlil edilmiş ve bu konuda kimi düşünceler ileri sürülmüştür. Kazak folklor yaratmalarında daima korkunç düşman olarak tasvir edilen yedi başlı ejderha bütün halka korku salmaktadır. Mitik düşüncedeki ejderha anlatmalara aktarılırken birçok hayvana ait özelliği kendinde toplamıştır. Anlatmalarda görülen ejderhanın üç veya yedi başlı olması, vücudunun kertenkele ya da yılana benzemesi, uçmak için kanatlarının olması mitolojik ejderhaya has özelliklerdir. Batı halklarının folklorunda zalim ve korkunç olarak görülen ejderha; doğu halklarının folklorunda bilge, kâmil ve akıl sahibi, koruyucu ve kollayıcı olarak da görülmektedir. "Er Töştük” destanının Kazak, Kırgız ve Tatar varyantlarında ejderha ile mücadele motifi vardır. Kazak varyantlarında başkahraman yer altındaki "Jılan Bapı Han”ın ülkesine sefere çıkar. Kahraman yeryüzüne geri döneceği vakit çınar ağacının dibindeki ejderhayı öldürüp Simurg kuşunun yavrularını kurtarır. Bu destanın Tatar varyantında ejderha yılan Er Töştük’ü yer altı dünyasına götürür. Buradaki amacı, kendilerine tehlike arz eden zalim güçten kendilerini kurtarmasını sağlamaktır. Yedi başlı ejderhayla savaşıp zafere ulaşan kahramanlardan biri "Dede Korkut Kitabı”ndaki anlatmalarda gördüğümüz Salur Kazan’dır. "Dede Korkut Kitabı”nın yeni nüshasında "Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” olarak adlandırılan on üçüncü destan bulunmaktadır. Kazak folklorunun "Kubıgul”, "Kıssa Kulamergen”, adlı destanlarında "Jalgız Közdi Dew”, "Altın Müyizdi Kiyik”, "Er Töstik”, "Ayudew”, "Kulatay Batır”, "Jartı Töstik”, "Ayualpan, Swdısalpan” hikâyelerinde; "Kıssa Cemşid”, "Kıssa Tahir”, "Şahmaran”, "Hikayat dastan Hatımtay”, "Ebugalisina Abilharis”, "Kıssa Şakir Şakiret”, " Kıssa Melik Hasan”, "Koyşı Batır” adlı destan-hikâyelerde "Seypilmelik”, "Kıssa Dandan”, "Kıssa Bahram”, "Kıssa Şahizade” gibi aşk destanlarında, "Kıssa Kaharman” adlı dini destan ile "Uykıdagı Batır”, "Nurgızarın Bulbul” adlı efsanelerde yedi başlı ejderha kahramanın yendiği baş düşman olarak geçmektedir. Kazak folklorundaki temel motiflerden biri yedi başlı ejderhayla kahramanın savaşıdır. Ülkeye gelip büyük felaket ve kahır getiren ejderhanın yedi başını keserek onu öldürmek halk anlatmalarındaki olayların etkileyici gücü olarak görülmektedir. Makalede, bu meselelere dikkat çekilip, Kazak halk anlatmalarının metinlerinden örnekler verilerek konu incelenecek ve bu çerçevede bir sonuç ortaya konacaktır.
Keywords : Mit, destan, kahraman, olağanüstü varlık, mücadele