Ortaçağ’da Kadının Sağaltım Uygulamalarında Şaman (İyi) ve Cadı (Kötü) Olarak Temsili

Authors : Habibe Ceren Dağdeviren, Ramazan Altinay

Pages : 48-59

Doi:10.58242/millifolklor.1036455

View : 19 | Download : 4

Publication Date : 2022-12-11

Article Type : Research

Abstract :Bu makalede kadınların sağaltım pratiklerinde Ortaçağ’da Kuzey ve Orta Asya Şamanizm’inde "şaman”, Geç Ortaçağ’da Kıta Avrupası’nda "cadı” olarak kabul edilişi, nedenleri ve sonuçları incelenmiştir. İnsanoğlunun, kültürel sürecin her döneminde çevresiyle ilgilenmesi, bilinmeyen, gizemli ve mistik olaylara ilgi duyması ve içinde bulunmak istemiş olmasının tarihsel kanıtları, göstergeleri ele alınmıştır. Günümüzde daha çok batıl inançlar olarak değerlendirilen büyünün, tarihsel süreç içerisinde mistik, gizemli ve olağanüstü şekillerde toplumların "gizli güçleri” olarak, en temelde sağaltım (iyileştirme) yapma amacını taşıdığı, zamanla bilinen yollarla sağlanamayan şeyleri elde etmek, birine zarar vermek ya da zarardan korumak için bir takım mistik ve gizli pratikleri kullanarak, doğayı ve doğa yasalarını zorla etkileme amacıyla uygulandığı örneklerle ele alınmıştır. Büyülerin ve büyücülerin farklı zamanlarda ve coğrafyalarda farklı isimlerle anıldıkları ortaya konulmuştur. Büyü ve sağaltım (iyileştirme) üzerine temellenen ve bu çerçevede gelişen şamanlığın ve cadılığın da farklı coğrafyalarda zıt algılarla var olduğu ve toplumları etkilediği tespit edilmiştir. Öte yandan cinsiyetlere biçilen rollerin, görevlerin ve sorumlulukların kadın ve erkeğin toplumlardaki konumlarını belirlediği görülmüştür. Bu roller doğrultusunda kadınların bazen ilahlaştırıldığı görülmüş, bazen de kötülüğün temel kaynağı olduğu düşünülmüştür. Bu doğrultuda sağaltım pratiklerini uygulayan kadınlar şaman konumunda iyi ve cadı konumunda kötü olarak değerlendirilmişlerdir. Kadınların şaman ve cadı olarak toplumsal konumlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi, iki farklı coğrafyada, iki farklı kimlik ve iki zıt olguyu temsil etmeleri, toplumlarda kadın algısının ne kadar farklılaşabildiğini gösterir nitelikte olup bu farklılığın kadın tarihine katkı sağlaması açısından da önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu sebeple toplumun her alanında var olan kadınların, şaman ve cadı olarak farklı toplumlarda genel itibariyle iki zıt kavramın (iyilik-kötülük) temsilleri olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Kadının, Şaman kimliğiyle hastaları sağaltmasıyla kutsal kabul edilip iyiliği temsil ederken, başlangıçta sağaltım yapan kadının neden cadı kimliğiyle lanetli sayılarak kötülüğü temsil ettikleri tartışılmıştır. Böylece kadınların şaman/cadı, iyi/kötü bağlamında konumlandırılması iki farklı kültürde aynı cinsiyete sahip bireylere yükledikleri zıt rollerin örneği olarak karşımıza çıkmıştır. Aynı zamanda kadın algısının toplumdan topluma nasıl ve ne ölçüde değiştiğinin göstergesi olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Kısacası çalışmamızda farklı zamanlarda toplumları etkilemiş olan ve aynı temelle şekillenmiş olmasına rağmen farklı algılanan şamanlığın ve cadılığın özelliklerinden, kadınların şaman ve cadı olarak iyilik ve kötülük temsilleriyle topluma olan katkıları geniş bir tarihsel perspektifte incelenmiştir.
Keywords : Büyü, Şaman, Cadı, Kadın, Orta Çağ