KIRGIZ TOPLUMUNDA GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KALIN (BAŞLIK PARASI) GELENEĞİ

Authors : Ali Ünal

Pages : 47-61

View : 14 | Download : 3

Publication Date : 2021-09-20

Article Type : Research

Abstract :Toplumların aile kurma olgusu üzerinde önemli görev ilişkisi ve işlevini sürdüren bir kültür unsuru olarak "kalın” (başlık parası) geleneğine hemen hemen pek çok toplum ve toplulukta rastlamak mümkündür. Soyun devamını esas alan aile kurumunda kalın, geleneğin var olduğu toplumlarda evliliğin simgesi olarak görülebilir. Kalın, iki farklı grup ya da aileye mensup ayrı cinsteki kişilerin birleşmesi karşısında kadının aile içindeki değerinin ve yerinin tanınması ve savunulması amacını güder. Toplumsal yapının dinamikleriyle bağlantılı olarak kalın genellikle bu ilişkiyi sürdürür. Bu durum kimi zaman sert ve zorlayıcı olurken, kimi zaman kültürel uygunluklar sonucu yeni toplumsal aidiyetler ve kimlikler kazanabilir. Muhtelif din ve kültürlerde evlenecek erkeğin kız tarafına çeşitli adlar altında belirli para veya mal verdiği ve bunun farklı hukuki ve sosyal sonuçlar doğurduğu gözlemlenir. Kalının geçerli olduğu toplum ve topluluklarda söz konusu geleneğin uygulama ve anlayış itibariyle farklı yorumlandığı ileri sürülebilir. Roma ve Atinalılarda erkek tarafından verilen başlık parası mahiyetindeki malın (bride price) bir satış bedeli olma özelliği taşıdığı, evlenecek erkeğin, kızın babasına veya bizzat kıza ödediği belli bir mal ile kadını adeta satın aldığı anlaşılır. Bununla birlikte babanın da kızının durumunu güvence altına almak amacıyla damadına (dowry: drahoma) adıyla ödemelerde bulunduğu görülür. Musevi ve kilise hukuklarında ise evlilik akdinin bir satış anlaşması olarak değerlendirildiği ve kızın ailesine (tamirtu: tirhatu, m’aru veya mohar) isimleriyle ödemeler yapıldığı kaynaklarda açıkça görülür. İslâmiyet öncesi Arap toplumunda mehir, sadak, sıdak veya saduka adlarıyla başlık parası uygulamasının varlığından söz edilebilir. Genellikle kalın olarak ifade edilen başlık parası, Türk soylu ve dilli halkların evlilik geleneğinin evlilikle ilgili uygulamalarının en önemli unsurlarından biridir. Yazılı birçok yabancı kaynakta adından bahsedilen, Orhun-Yenisey yazıtlarında dahi varlığından söz edilen kalın geleneğinin, Kırgız Türkleri arasında bugün de evlilik sürecinin önemli bir basamağını oluşturduğu görülmektedir. Bu çalışmada, geleneksel bir uygulama olan kalın verme ve almanın tarihî gelişim ve değişim süreçleri, Kırgız ailesinde algılanış biçimi ve günümüzdeki durumu üzerinde durulmuştur. Konuya açıklık getirmek ve tarihî akışı ortaya koymak için Türk halkları arasında kalın tabirinin kullanımı ve anlamı yol gösterici olacaktır. Kırgız toplumunda kalının dünden bugüne gelişimi Kırgız aile yapısıyla ilgili olarak etnografik ve folklorik kaynaklardan faydalanılarak ortaya konulmuş, kalın geleneğinin günümüz Kırgız toplumunda ne oranda yaşadığı, olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirilmiştir.
Keywords : Kırgız, kalıñ, aile, evlilik, gelenek