HALK RESMİNDEN GRAFİK TASARIMA: NUMAN BALICA VE ADAPAZARI’NDA YETİŞTİRDİKLERİ

Authors : Murat Ertürk

Pages : 168-184

View : 20 | Download : 8

Publication Date : 2021-06-20

Article Type : Research

Abstract :Ulusal grafik tasarım tarihimizin birçok bilinmeyeni bulunmaktadır. Özellikle yereldeki sanatkârlar, bu bilinmeyenin büyük ve önemli parçasını oluştururlar. Grafik tasarımın bilgisayar öncesi döneminde üretilmiş yereldeki ticari sanat ürünleri olan resimlemeler ve harfleme çalışmaları, kentlerin hızlı dönüşüm sürecinde kayıt altına alınmadıklarından dolayı kolayca yok olabilmektedir. Oysa grafik tasarımının öncüleri olarak nitelendirebileceğimiz ve kendilerini ressam olarak adlandıran sanatkârların elinden çıkan bu ürün-ler, kaybolmaya yüz tutmuş kültürel mirasımızın örnekleri olup bölgeye özgü özellikler taşıması, bölgenin görsel kültürünü yansıtması bakımından önemlidir. 1916 yılında Adapazarı’nda tarımsal üretimi desteklemek amacıyla kurulan, araba fabrikası olarak da bilinen Türkiye Zirai Donatım Kurumu Anonim Şirketi, ilerleyen yıllarda kentin grafik tasarım tarihini de etkiler. Halk sanatının yetkin bir uygulayıcısı olarak fabrikanın ürettiği at arabalarının resimlenmesi için Bursa’dan çağrılan ticari ressam Numan Balıca, hem kendisi hem de yetiştirdiği çıraklar ile kentin görsel kültürüne katkı sağlayan bir ömür geçirir. Böylece herhangi formal eğitimi olmadan eğitici görevini üstlenen ve mesleki hayatı boyunca onlarca sanatkâr yetiştiren Balıca, kentin görsel kültüründe ve grafik tasarım tarihinde rol oynar. Yetiştirdiği çıraklar, yalnız resimleme yap-makla kalmaz; fırça ile unvan levhaları, dükkân tabelaları, cam yazıları, apartman isimlikleri yazarlar. Bilgisayarın grafik tasarım üretim sürecine girmesi ile reklamcılık alanında etkin olurlar. Balıca, çırakları ve onların yetiştirdikleri ile kuşaklar arası aktarım açıkça Adapazarı örneğinde görülebilmekte ve belgenebil-mektedir. 1949 yılından başlayıp vefat ettiği yıl olan 1976’ya kadar Adapazarı’nda faaliyet gösteren Numan Balıca başta oğulları Münir Balıca, Mesut Balıca daha sonra Şevki Akarca, Necati Hüdaverdi, Mustafa Karapınar, Erol Nurcan, Enver Ertaban gibi isimleri yetiştirir. Balıca’dan sonra resimleme ve fırça tabela yazımında ustalığı ile adından söz ettiren Alaaddin Kolçak ise Kabil Arslan, Rüstem Arslan, Hüsmen Arslan, Ali Uzavcı, Mehmet Yılmaz ve Recep Bahar’a öncülük eder. Balıca’nın oğullarından Mesut Balıca ise, günümüzde hâlâ Adapazarı’nda reklamcılık alanında faaliyet gösteren şirketleri kuran Veysel Önder, Cihat Önder, Nejdet Hız, Tuncay Dinçer, Lütfi Sezgin ve Murat Sarıçiçek’i yetiştirir. Böylelikle yazıda, resimlemeyle başlayıp çağdaş grafik tasarım ürünlerine evrilen bir süreç üzerinden kuşaklar arası formal olmayan eğitim ile yetişen sanatkârların yerel resimleme, grafik tasarım ve reklam tarihinde yerlerini alma-ları için gereken bilgi ve bulgular sunulmaktadır. Bu çalışma, yerelle kurduğu güçlü ilişki bakımından görsel kültürü ve görsel belleği şekillendiren ürünleri üreten bu sanatkârların kayda geçirilmelerini, ilerleyen yıllarda yapılacak kültürel, etnografik, folklorik araştırmalara da katkı sağlamayı amaçlar.
Keywords : Numan Balıca, Numan Balıca, Adapazarı, grafik tasarım, halk resmi, ticari resim, halk sanatı