Türk Halk Bı̇lı̇mı̇ Çalışmalarında Müzı̇ğı̇n İşlevsellı̇ği Üzerı̇ne Eleştı̇rel Bı̇r Değerlendı̇rme

Authors : Bülent Akin

Pages : 172-185

View : 16 | Download : 5

Publication Date : 2020-09-21

Article Type : Research

Abstract :Halk bilimi, çalışma alanı ve kapsamı gereği, başta sosyal bilimler ve güzel sanatlar olmak üzere, birçok alandan disipline katkı sunmak ya da bu disiplinlerden istifade etmek suretiyle disiplinlerarası boyutta çalışmalara kapı aralamaya elverişli bir bilim dalıdır. Bu bağlamda halk bilimcilerin çalışmalarında, bilhassa antropo- loji, dilbilim, müzik, tarih, sosyoloji ve psikoloji gibi bilim dallarından hem teorik hem de uygulama düzeyinde istifade ettikleri ve zaman zaman da bu bilim dallarına kaynak ve katkı sağladıkları görülür. Adı geçen bu bilim dalları içerisinde bilhassa müziğin, halk bilimi çalışmalarında oldukça geniş ve önemli bir yere sahip olduğu şüphe götürmez bir gerçektir. Müzik, gerek halk bilgisi ürünlerinin yaratım, aktarım ve sürdürülebilirliğini kapsayan süreçte gerekse de tanımlama, derleme, sınıflandırma, inceleme ve tahlil aşamalarında belirleyici ve ayırt edici işlevlerle folklor araştırmacılarının her zaman karşısına çıkmıştır. Bu çerçevede, çok sayıda akademik yayında, halk bilimi çalışmalarında müziğin önem ve işlevlerine değinilmişse de bu yayınların önemli bir çoğunluğunda, müzikal özellikler belirli ve sınırlı bir kapsamda incelemelere dâhil edilmiştir. Bazı çalışmalarda ise bu durumun aksine detaylı müzikal analizler, halk bilimi bağlamında ele alınarak çalışma kapsamında yer almışsa da bu tür çalışmalar oldukça sınırlı sayıda kalmıştır. Yukarıda sözünü ettiğimiz bu durumu göz önünde bulundurmak suretiyle Türk halk bilimi kapsam ve sınırlılığında kaleme alınan bu makale, müzikal özelliklere sahip halk bilgisi ürünleri hakkında yapılacak halk bilimi çalışmalarında, araştırmacının müzik bilgisi edinmesinin ya da müzik bilim dalından destek almak suretiyle disiplinlerarası bir çalışmaya yönelmesinin önemi ve gerekliliği görüş ve tezinden hareketle hazırlanmıştır. Bu çerçevede, makalede âşık tarzı şiir geleneğinde tür, şekil ve makam sorununun çözümünde müziğin öneminden başlamak suretiyle âşıklık ve Türk destan anlatıcılığı geleneği çerçevesinde usta-çırak ilişkisinde eğitim tarzı ile yaratım ve aktarım sürecinde; dinî ya da din dışı ritüellerin ve ritüel merkezli halk bilgisi ürünlerinin oluşum ve icrasında; halk danslarının icrasında; mâni, ninni, ağıt, sayışmaca vb. gibi anonim halk edebiyatı manzum tür ve şekillerinin yaratım ve aktarım sürecinde müziğin belirleyici ve ayırt edici özellikleri örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu tespitler vesilesiyle müzikal özel- liklere haiz halk bilgisi ürünlerinin tanımlama, derleme, inceleme, sınıflandırma ve tahlil aşamalarında ritim (usul), ezgi kalıbı (makam/hava), tempo, geçkiler, güçlü perde, ezgi derecesi yükseltme vb. gibi müzikal öge- lerin hangi işlevlerde kullanılabileceği hususunda değerlendirmelere yer verilmiştir. Bu değerlendirmelerin ardından halk bilgisi ürünlerinin tespit ve derlenmesinden, metin merkezli ve bağlam merkezli halk bilimi kuramları çerçevesinde incelenmesine kadar olan süreçte, müzikal özelliklerin çalışma ve incelemelere dâhil edilmesinin gerekliliği ve önemi üzerinde tartışılarak bu bağlamda müziğin halk bilimi çalışmalarında işlevsel olarak kullanımının sağlayacağı katkılar ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Keywords : Halk Bilimi, Müzik, Folklor ve Müzik, Disiplinlerarasılık