Geleneksel Ekolojik Bilgi Bağlamında Beypazarı Evleri

Authors : Şirin Yilmaz

Pages : 213-229

View : 18 | Download : 8

Publication Date : 2019-12-15

Article Type : Research

Abstract :Ekoloji, biyoloji biliminin alt araştırma alanlarından biri olarak ortaya çıkmış bir çalışma sahasıdır. Tüm  doğal varlıkların birbirleri ve çevreleri ile ilişkisini incelemeye odaklanan ekoloji, doğayı birbirlerinden bağımsız  düşünülemeyecek, birbirleriyle uyumlu işleyen parçalardan müteşekkil bir sistem olarak görür. Kültür ise,  bireyin ve toplumun, ideal yaşama ulaşmak üzere, içinde bulunduğu doğal çevresinde, deneyimler sonucu elde  ettiği, uyguladığı gelecek kuşaklara aktardığı âdet, gelenek, örf, tutum ve davranış kalıplarını oluşturan karmaşık  bir bütündür. O halde, doğal çevre, her türden kültürel üretimin gerçekleşmesinde başat rol oynamaktadır.  Bu anlamda ekoloji, farklı açılardan kültür araştırmaları yapan sosyal bilimleri de etkilemiştir. Sosyal bilimlerde  kültürel ekoloji kavramı, toplumların çevreye uyumlanma, evrilme, sürecini ve bu süreçteki sözlü, yazılı, maddî,  davranışsal üretimlerini çalışan araştırma sahalarıdır. Kültür, ortaya çıkardığı her türden üretimi, gelenekselleşen  ortak kabuller çerçevesinde muhafaza eder. Bu bağlamda "Geleneksel ekolojik bilgi” olarak değerlendirilen  yaklaşım, toplumların doğal çevrenin bütün koşulları ve bütün imkânları karşısında yaşam kalitesini yükseltmek  amacıyla hayata geçirdiği her türlü fikir, keşif, pratik, inanç ve davranışların tamamıdır. Dolayısıyla, geleneksel  ekolojik bilgi, sosyal bilimlerin kavşak noktasında yer alan halkbilimi için, doğa ile eşgüdümlü kültürel yaratımları  anlamaya yönelik bir yaklaşım tarzıdır. Halkbilimi perspektifinden geleneksel ekolojik bilgi, toplumların  geleneksel dünya görüşü veya halk felsefesi ya da zihniyeti denebilecek tutum ve davranışlar dizgesi ile oluşturucu,  yönlendirici ve koruyucu mahiyette bir karşılıklı etkileşimin temel kılavuzu durumundadır. Bu bakışla,  geleneksel ekolojik bilgi, kendi içlerinde yarattıkları bilgiyi muhafaza etmekte hemfikir olan insanlar topluluğu  olarak kabul edilen bir gelenek çevresinin ortak tutum ve davranışlarına dair sebep- sonuç bağlantısını ortaya  koymaktadır. Aynı zamanda yerel karakter taşımaktadır. Geleneksel ekolojik bilgi, halk hekimliği, halk veterinerliği,  halk inançları, halk takvimi, halk ekonomisi ve halk mimarisi gibi halkbiliminin araştırma kadroları ile  yakından ilişkilidir. Uzun yıllar içinde deneme- yanılma yöntemi ile sabitlenen geleneksel mimarî bilgi, ekolojik  çevrenin elverdiği coğrafya, iklim, malzeme koşullarına göre belirlenir ve uygulanır. Örneklem alan olarak seçilen  Beypazarı İlçesi, Ankara’nın kuzey batısında ve mimarî malzeme bakımından taş, ahşap, kerpiç, kireç  kullanımına elverişli bir coğrafyada yer almaktadır. Beypazarı, Türk konut mimarisinin belirgin özelliklerini  taşıyan örneklere sahiptir. Bu evler sadece malzeme bakımından değil; bir deprem kuşağında bulunan söz konusu  coğrafyada, geleneksel inşa anlayışının, depreme karşı aldığı önlemleri de göz önüne sermektedir. Bugün,  betonarme binalar, gayet düşük şiddetli bir depremle bile yerle bir olurken, geleneksel yöntemle inşa edilmiş  bu yaşlı binalar, dimdik ayakta durmaktadır. Yerel halkı çevreleyen ekoloji evreninin, inançlara yönelik birtakım  uygulamalarda da belirleyici olduğu muhakkaktır. Beypazarı evlerinin kimi bölümlerinin inşasında da doğal  çevre varlığı ve inançlar örtüşerek birtakım uygulamaların hayata geçmesini sağlamıştır. Halk hayatında  gerçekleşen birçok davranış hakkında "neden?” ve "nasıl?” sorularının yanıtı, geleneksel ekolojik bilginin  içinde saklıdır. Geleneksel Beypazarı evleri, bu bilginin verileri kapsamında, yerel yapı ustalarının doğa ile  bütünleşik akılcı çözümlerini gözler önüne sermektedir. Bu makalede geleneksel ekolojik bilginin, yapım malzeme  ve yöntemleri, ilgili inançlar bağlamında Beypazarı evleri üzerindeki etkisi değerlendirilmektedir. Çalışma  sırasında yazılı kaynak taraması, gözlem, mülâkat yöntemlerinden yararlanılmıştır. Elde edilen veriler  doğrultusunda bu bilginin geleceğe yönelik koruma ve sürdürülebilirlik yaklaşımına dair öneriler sunulmaktadır.
Keywords : Geleneksel ekolojik bilgi, Halkbilimi, Geleneksel mimari, maddî kültür, Beypazarı