Dede Korkut Kitabı’ndaki Bir Kelimenin Sırrı

Authors : Vugar Sultanzade

Pages : 31-39

View : 17 | Download : 10

Publication Date : 2019-09-29

Article Type : Research

Abstract :Makale, Dede Korkut Kitabı’nın Dresden nüshasında (sayfa: 100b, satır: 11) geçen ve farklı araştırmacılar  tarafından farklı okunan  بيلدقدة  kelimesinin nasıl okunması gerektiğini tartışmaktadır.  Bu kelime Kan Turalı boyunda şu soylamada geçer: "Ḳalḳubanı Selcan ḫatun ṭurduğuŋda, yelisi ḳara  ḳażılıḳ atuŋ bindügüŋde, babamuŋ ağ ban [ėvi] ėşigine düşdügüŋde, Oğuzuŋ ala gözli ḳızı gelini  بيلدقدة   her kişi sözin söyledükde sen orada ṭurasın öginesin, ‘Ḳan Ṭuralı zebūn oldı, at ardına aldum, çıḳdum’  diyesin.” Dresden nüshasının harekesiz olması ve kelimenin konuşma diline has olduğundan dolayı  anlaşılmaması, onun doğru okunmasını zorlaştıran sebeplerden olmuştur. Bazı araştırmacılar kelimeyi  boyladuḳda olarak okumuş, onu ‘boyladığı zaman’ (O. Ş. Gökyay; M. Ergin; G. Lewis) veya ‘dikkatle  dinlediğinde’ (S. Özcelik) olarak anlamlandırmışlar. Kelime, ‘toplandığında’ anlamında yığılduḳda (S.  Tezcan, M. Kaçalin, G. Pehlivan), ‘bildiğinde’ anlamında bilduḳda (F. Zeynalov, S. Alizade), ‘yaylaya  çıktığında’ anlamında yayladuḳda (V. V. Bartold) olarak da okunmuştur. Bahsedilen okunuşların ya  biçim itibariyle ya anlamına göre ya da her iki yönüyle kabul edilemez nitelikte olduğu, makalede  gerekçeleri ile ortaya konmuştur. Bu okunuşlarda özellikle fiilin failinin "Oğuz’un kızı, gelini” olduğu,  yani fiilin kadınlara has bir eylem için kullanıldığı göz ardı edilmiştir. Böylelikle, metni doğru anlamak  ve anlamlandırmak için yeni bir okunuş ileri sürülmesi zorunlu olmuştur. Makalede kelimenin,  genellikle kadınlar tarafından kullanılan buy/ bıy ünlemi üzerine -la fiil yapım eki ve -duḳda zarf-fiil  eki getirilmesi suretiyle oluştuğu iddia edilmiş ve bu okunuşu destekleyen deliller gösterilmiştir. Yeni  öneride kelimenin yazılış biçimiyle okunuş biçimi arasında aykırılık olmaması, anlam itibariyle bağlama  uyması, geçişsiz fiil olarak bulunduğu nesnesiz cümlenin sentaktik bütünlüğünü bozmaması ve  kadınlara has bir eylem belirtmesiyle özne ile uyumu göz önünde bulundurulmuştur.
Keywords : Dede Korkut Kitabı, Kan Turalı, kadın dili, ünlem, -la yapım eki