Şehristânî'ye Göre Kur'ân'ın Sırları: Bir Ön Değerlendirme

Authors : Toby Mayer

Pages : 93-140

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2008-01-01

Article Type : Other

Abstract :Muhammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî (ö. 548/1153) Selçuklu döneminin temel entelektüel temsilcilerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Hayatının sonlarına doğru Şehristânî Mefâtîhu’l-esrâr isimli bir Kur’ân tefsiri yazmaya başlamıştır. Bu eser, güçlü bir şekilde, Şehristânî’nin daha özel dinî görüşlerinin bariz aşırılığını doğrulamaktadır. Sözkonusu eser, her bir âyeti bir dizi başlık altında (sözlükbilimden [ ilmü’l-luğa ], geleneksel olarak rivayet edilen tefsirler [ tefsîr bi’l-me’sûr ] ve yüksek yorumlara [ te’vîl ] kadar) tartışan kapsamlı ( câmi‘ ) bir çalışmadır. Yazar tarafından ‘âyetlerin sırları’ ( esrâru’l-âyât ) olarak isimlendirilen son bölümler, kutsal kitabın derinde yatan aklîliğini ve iç tutarlılığını ortaya koyan, Kur’ân’a dair sistematik bir te’vil geliştirmektedir. Bu te’vil sisteminin anahtar ilkeleri, Şehristânî tarafından bütünüyle, tefsirin hacimli girişinde tartışılmıştır. Özellikle Guy Monnot ve Diane Steigerwald gibi pek çok Batılı ilim adamı, sözkonusu düşüncelerin büyük oranda Fâtımî İsmailî öğretiden etkilendiğini ileri sürmekte ve bu görüşlerini, çağdaşları tarafından Şehristânî’nin ‘dağ kalesindekilere’ karşı bir özel bir yakınlık beslediğine dair iddiaları yoluyla desteklemektedirler. Bunun neticesi, Gazâlî gibi bir isim özelinde Şâfi‘î ve Eş‘arîliğe intisabın, tasavvuf tarafından batınî anlamda tamamlanması gibi, bazı İsmailî irfanî unsurlar da, Şehristânî özelinde aynı bağlılıkları benzer bir şekilde tamamlamışlardır. Bu çalışmada ben, sözkonusu te’vil kavramlarını bir bütün olarak incelemekte ve bunu yaparken de Şehristânî’nin tefsirine yazdığı girişlere ve Fâtiha suresi tefsirine dayanmaktayım.
Keywords : Şehristânî, Kur’an, te’vil, tefsir, esrâr, .