İbn Usfûr el-İşbîlî’nin Şerhu Cümel Adlı Eserinde Zeccâcî’ye İtirazları

Authors : Abdullah Hacibekiroğlu, Muhammet Mücahit Asutay

Pages : 110-119

Doi:10.32579/mecmua.1076441

View : 15 | Download : 6

Publication Date : 2022-03-30

Article Type : Research

Abstract :Arap gramer tarihine el-Cümel fi’n-naḥv isimli eseriyle önemli bir katkıda bulunan Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî’nin söz konusu kitabı hem Meşrik’te hem de Mağrib’de rağbet görmüştür. Zeccâcî, kitabını sade ve anlaşılır bir dille kaleme almıştır. Tarihî süreç içerisinde el-Cümel’e çok sayıda şerh, haşiye ve ta‘lik yazılmıştır. Endülüs âlimlerinden İbn Usfûr el-İşbîlî’nin de el-Cümel üzerine üç şerh yazdığı bilinmektedir. Bu çalışmada İbn Usfûr’un Şerḥu Cümeli’z-Zeccâcî (eş-Şerḥu’l-kebîr) isimli oldukça geniş ve kapsamlı olan şerhi çerçevesinde Zeccâcî’ye itiraz ettiği bazı nahvî meseleler ele alınmıştır. İbn Usfûr, şerhinde sadece Zeccâcî’ye değil görüşlerini zikrettiği pek çok erken dönem dilciye de itirazlarını serdetmiştir. İbn Usfûr’un şerhine bakıldığında farklı düşündüğü konularda gerek metodik yönden gerekse de fikrî bakımdan eleştirilerini sakınmadığı görülmektedir. Ancak bu çalışma Zeccâcî’ye yaptığı itirazlarla sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda Şerḥu Cümel’de eleştiri ve itiraza mahal olan konular tespit edilmiş, ilk gramer eserlerindeki yaklaşımlar göz önünde bulundurularak her bir itiraz kendi içerisinde değerlendirilmiştir. İbn Usfûr’un itiraz ettiği meselelerde illetlendirme, delillendirme ve nahiv usulü yöntemlerinden yararlanma gibi çeşitli argümanlara başvurarak kapsayıcı açıklamalar yaptığı görülmektedir. İbn Usfûr şerh boyunca gramer terimlerinin tanımı noktasında özellikle durmuş ve Zeccâcî’nin tanımlarını tenkit etmiştir. Bu bakımdan onun tanımlar ve nahvin bazı fürû meseleleriyle ilgili yaklaşım ve itirazları ele alınmıştır.
Keywords : Arap dili, Nahiv, İbn Usfûr, Zeccâcî, el-Cümel, Şerḥu Cümel