"LI GELIYÊ ÇATÊ TAV DIZIRIQÎ": TOPOGENY Û NEXŞEYA DEVKÎ DI KILAMA ELÎ XARZA DE

Authors : Ömer Delikaya, M. Zahir Ertekin

Pages : 11-25

View : 27 | Download : 15

Publication Date : 2021-06-20

Article Type : Research

Abstract :Yer isimleri; sahip oldukları sosyo-kültürel ve sembolik anlamları, geçmişi hatırlatma ve sözlü kültürü taşıma işlevi ile kültürel mirasın değerli bir parçasıdır. İsimler, insanlar için günlük hayatta sadece zengin çağrışımsal özellikleriyle sosyal rollerini sürdürmekle kalmaz; aynı zamanda kültürel kimliğin devam etmesinde de önemli bir rol oynar. Kürt sözlü anlatılarında, özellikle de kılamlarda yeradları önemli bir yere sahiptir. Kürtçe kılamlarda yeradlarıyla oluşan sözlü haritalar ve anlatı biçimleri yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı Kürt sözlü kültüründe yeradlarının üstlendikleri rol ve fonksiyonları ortaya çıkarmaktır. Yeradlarının hikayenin mekansal akışına göre art arda dizilmesi ile oluşan, James Fox’un topogeny olarak adlandırdığı icra biçimi bazı Kürtçe kılamlarda da görülmektedir. Kürt sözlü anlatılarında ortaya çıkan bu topojenik anlatı formları kültürel ve tarihsel öneme sahip bilginin aktarılması ve mekana kodlanması işlevi görür. İsimler yoluyla mekâna işlenen tarihsel ve topojenik anlatıların önemine vurgu yapan bu çalışma, 19. yüzyılın sonlarında cereyen aden Elî adlı mahkumun kaçırılmasını konu edinen "Elî Xarza” (Yeğen Ali) adlı uzun kılamı incelemektedir. Kılamda İran’ın Makü kentinden Erzurum’a kadar uzanan yolculuğun sırayla dizilen köy, kasaba, nehir ve yayla adlarıyla anlatıma katkı sunması Fox’un Avustronezya dillerinde yer alan bazı anlatı formları için oluşturduğu topogeny kavramıyla açıklanmaktadır.
Keywords : Topogeny, Yeradı, Dengbêj, Kilam, Kürtçe