Muvahhidler’in Mezhebî Kimliğinde Kelâmî Tezâhürler ve İbn Tûmert’in Bu Tezahürlerdeki Etkisi

Authors : Fikri Göncü

Pages : 115-139

View : 257 | Download : 62

Publication Date : 2024-09-20

Article Type : Research

Abstract :Muvahhidler XII. ve XIII. yüzyıllarda Kuzey Afrika ve Endülüs’te yaşamış önemli bir gücün temsilcileridir. Nitekim Muvahhidler bölgede kendilerine has medeniyet inşa etmişler, siyasî, ekonomik, coğrafî ve askerî alanlarda çok önemli atılımlar gerçekleştirmişlerdir. Muvahhidler fıkhî olarak Malikî mezhebine ve îtikâdî olarak da Eş’arî mezhebine tâbi olmakla beraber yeni arayış ve açılımlarla geleneksel anlayış ve uygulamaların dışına çıkmışlardır. Bu makalede XII. ve XIII. Yüzyıllarda Kuzey Afrika ve Endülüs’te ortaya çıkan Muvahhidler Devleti’nin mezhebî kimliğinde ortaya çıkan kelâmî tezahürler konu edilecektir. Bununla birlikte Muvahhidler’in mezhebî kimliğinin oluşmasında önemli bir etkiye sahip olan Muhammed b. Tûmert’e (öl. 1130) ait inanç ve politika bağlamındaki düşünceler değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Hüküm sürdüğü dönem itibariyle İslam Tarihi açısından en güçlü siyasî, askerî, ekonomik gücü ve dinî otoriteyi temsil eden Muvahhidler Devleti’nin mezhebî yapısı ülkemizde hak ettiği akademik ilgiyi görememiştir. Halbuki Muvahhidler miladî 1121-1269 yılları arasında Kuzey Afrika ve Endülüs’te yaşamış amelde Malikî ve son dönemlerinde Zahirî bir yapıya; itikatta ise Eş’arî bir yapıya sahip olan çok önemli bir devlettir. Bu devletin siyasi ve itikâdî mimarı durumunda olan Muhammed b. Tûmert hicrî 471 (1078) veya 474 (1081) yılında Fas’ın Antiatlas dağlarındaki Sûs şehrinde doğmuştur. Murabıtlar Devleti’nin Müşebbihe ve Mücessime Mezheplerinin itikâdî görüşlerine meylederek dinin tevhid ilkesini ihlal ettiğini öne süren İbn Tûmert, Berberî kabilelerin de desteğini alarak Murâbıtlar’ı ortadan kaldırmış yerine Muvahhidler Devleti’ni kurmuştur. Ancak onun kurduğu bu devlet de sadece bir buçuk asır kadar dünya sahnesinde kaldıktan sonra Mâlikî fakihlerin de desteğini alan Merîniler’in başlattığı karşı devrim hareketleri ile tarih sahnesinden silinmiştir. Bu makalede Muvahhidler’in tarih sahnesinden silinmesine neden olan siyasî, dînî ve mezhebî eğilimler ve bunların kelâmî tezahürler bu araştırmanın kapsamını oluşturacaktır. Araştırmanın kapsamı ile ilgili bilgi sunan bütün kaynaklar taranarak elde edilecek olan veriler birbirleri ile mukayese edilmek suretiyle tarafsız ve objektif bir metodoloji ile incelenecektir.
Keywords : İslam Mezhepleri, Hilafet, Muvahhidler, İbn Tumert