Mâtürîdiyye Geleneğinde Seneviyye/Düalizm Eleştirisi ve İslâm Kaynaklarında Düalizm İnancı

Authors : Ali Satilmiş

Pages : 284-317

Doi:10.18317/kaderdergi.721838

View : 12 | Download : 6

Publication Date : 2020-06-30

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışma ana hatlarıyla İslâm kaynaklarında seneviyye/düalizm inancını ve Mâtürîdiyye geleneğinin bu inanç gruplarını eleştirisini konu edinmektedir. Çalışmada öncelikle kelâm ve dinler tarihi eserlerinden hareketle Seneviyye inancının fırkaları ile birlikte genel bir tasviri yapılmıştır. Daha sonra Mâtürîdiyye ekolünün erken, orta ve geç dönemlerinden seçilen belli başlı teliflerin Seneviyye’ye dair tasvirlerinin zaman içerisinde nasıl dönüşüme uğradığı çalışma boyunca tahlil edilmiştir. Seçilen teliflerden Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) Kitâbü’t-Tevhîd ’i ve Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin (öl. 460/1068) Temhîd ’i mütekaddimîn dönemi teliflerinin örnekleri olarak ele alınmıştır. Müteahhirîn döneminin başlangıcı olarak kabul edilebilecek 6/12. yüzyılda telif edilen Ebû-l’Muîn en-Nesefî’nin (öl. 508/1115) Tebsıratü’l-Edille ’si ve Ebû’s-Senâ’ el-Lâmişî’nin (öl. 522/1127?) et-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd ’i bu ekolün orta dönem teliflerinden kabul edilerek incelenmiştir. Ayrıca dönemin etkili isimlerinden olması hasebiyle Nûreddin es-Sâbûnî’nin (öl. 580/1184) el-Kifâye ’si de dâhil edilmiştir. Geç dönemden ise Şemseddin es-Semerkandî’nin es-Sahâifü’l-İlâhiyye ’si örnek alınmıştır. Bunların yanı sıra Yeni İlm-i Kelâm döneminden incelenen belli eserlerdeki Seneviyye’ye dair bilgilere kısaca değinilmiştir. Mezkûr teliflerin tamamı taranarak Seneviyye yahut Seneviyye’nin fırkalarından birinin zikredildiği bölüm öncelikle genel olarak tasvir edilmiş, ardından Seneviyye’ye dair verilen bilgiler mukayeseli olarak incelenmiş ve varsa Seneviyye’ye yönelik eleştirilerin mahiyeti tahlil edilmeye çalışılmıştır. Sonuç bölümü ve kısa bir değerlendirme ile çalışma hitama erdirilmiştir.
Keywords : Kelâm, Dinler Tarihi, Mâtürîdiyye, Seneviyye/Düalizm, Eleştiri