Yıkılan Diyarbakır Hamidiye Çeşmesi’nin Yeniden İnşası Üzerine Bir Araştırma

Authors : Şahabettin Öztürk

Pages : 41-55

View : 48 | Download : 32

Publication Date : 2024-05-25

Article Type : Research

Abstract :Ortaçağ şehirciliğinde önemli bir yeri olan Diyarbakır’da yalnız dinî ve sosyal yapılarda değil, sivil mimaride de çeşme önemli bir unsur olarak yerini almıştır. Diyarbakır merkezde Osmanlı döneminde farklı dönem ve mimari özelliklerde inşa edilen 42 adet tarihi ve tescilli çeşmeler yer almaktadır. Mevcut Diyarbakır çeşmelerinin yanı sıra 1940’lı yıllara kadar ayakta olan ancak daha sonra tamamıyla yıkılarak yok olan tarihi çeşmelerden biri de Hamidiye Çeşmesi’dir. Osmanlı padişahlarından II. Abdülhamid\'in tahta çıkışının 25. yıldönümü onuruna 1900 yılında Hamidiye Sanayi Mektebi ile birlikte yapıldığı düşünüle, çeşmenin tam yapım tarihi belli değildir. Çeşme üzerinde kitabe olmasına rağmen inşa tarihi hakkında bilgi yer almamaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında nedeni bilinmeyen bir sebepten tamamıyla yıkılıp yok olmuştur. Tarihi çeşmenin konumu ve diğer mimari özellikleri hakkında döneminde çekilen fotoğraflardan ve tarihi arşivlerden bilgi edinilmiştir. Çeşme, Diyarbakır merkez Yenişehir ilçesi, Ferit Köşk Mahallesi’nde yer almaktadır. Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyonuna temel teşkil edecek verilerin bulunması için Diyarbakır Müze Müdürlüğü denetiminde yapılan sondaj kazısı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Yapılan kazı çalışmaları sonucunda herhangi bir arkeolojik buluntu ya da mimari veriye rastlanmamıştır. Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyon projesine kaynak teşkil edecek görsel veriler yardımıyla Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından plan, kesit, cepheler ve detaylar uygulama ölçeğinde hazırlanmıştır. Kare planlı olan çeşmenin plan tipoloji bağımsız çeşmeler içerisinde yer almaktadır. Hamidiye Çeşmesi’nin en hareketli ve süslemeli cephesi kuzey cephesidir. Çeşmenin dört köşesinde simetrik olarak yerleştirilen yekpare mermer sütunlar ile donatılmıştır. Osmanlı devleti hilal, yıldız motifi ve arması mermer üzerine kabartmalı olarak yerleştirilmiştir. Çeşmenin diğer cephelere çeşme alınlık çerçevesi aynı mimari ölçülerde siyah-beyaz almaşık yonu bazalt ve kalker taşından inşa edilmiştir. Yapılan araştırma kapsamında, Hamidiye Çeşmesi’nin rekonstrüksiyon mimari ve teknik yapım özellikleriyle ilgili bilgi verilmektedir.
Keywords : Diyarbakır Su Mimarisi, Hamidiye Çeşmesi, Koruma, Rekonstrüksiyon, Araştırma Kazısı