İslam ve Osmanlı Dönemi Bilim Tarihi Yazımı için İhtarlar: Ahmed Midhat Efendi’nin Tarih-i Ulûm’una Cevdet Paşa’nın Tenkitleri

Authors : Kenan Tekin

Pages : 801-840

Doi:10.26650/oba.1256863

View : 49 | Download : 55

Publication Date : 2023-07-06

Article Type : Research Article

Abstract :Son dönem Osmanlı’da bilim tarihiyle ilgili yazılan birçok eser alandaki ilk eser olarak değerlendirilmiştir. Kanaatimizce son dönem Osmanlı bilim tarihinin ilkleri arasında zikredilmeye değer iki yazar ve eserleri göz ardı edilmiştir. Bunlar İbn Haldun’un (ö. 1406) Mukaddime’sinin bilimlerin tanıtımı ve tarihiyle ilgili altıncı bölümünü özgün katkılarıyla tercüme eden Ahmed Cevdet Paşa (ö.1895) ile John Draper’ın (ö. 1882) din ve bilim arasındaki ilişkilere bilim tarihi merkezli yaklaşımını kendi katkılarıyla Nizâ-ı İlm u Dîn adıyla tercüme eden Ahmed Midhat Efendi’dir (ö.1912). Bu makalede, her iki düşünürümüzün bilim tarihiyle ilgili katkılarını buluşturan Ahmed Midhat Efendi’nin Tarih-i Ulûm adlı eserine Cevdet Paşa’nın T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde müsvedde halinde bulunan değerlendirmelerini incelemekteyiz. Cevdet Paşa’nın değerlendirmelerinin ilim, fen, maarif, ve sanat gibi kavramların yerinde kullanımı, Osmanlı bilim tarihi yazımında katkıları olan ilim adamlarının atlanmaması, bilim tarihiyle ilgili önemli kaynakların dikkate alınması gibi günümüz bilim tarihi yazımı için bile geçerliliğini sürdüren bazı ihtarlar içerdiğini ortaya koymaktayız. Cevdet Paşa’nın değerlendirme yazısı üzerinden, son dönem Osmanlı bilim tarihi literatürü üzerine yapılan taramalarda kitap değerlendirmelerinin de dikkate alması gerektiğine işaret etmekteyiz. Makalenin ekinde, incelenen değerlendirmenin çeviri yazısını neşretmekteyiz.
Keywords : Ahmed Cevdet Paşa, Ahmed Midhat Efendi, Osmanlı bilim tarihi, İslam’da bilim, İlim, Fen, Sanat, Tarih-i Ulûm