Osmanlı’nın ilk jeoloji kitabı ve Osmanlı’da jeolojinin durumu hakkında öğrettikleri

Authors : Celal Şengör

Pages : 119-158

View : 20 | Download : 10

Publication Date : 2010-06-01

Article Type : Research

Abstract :Osmanlı İmparatorluğu’nda yayımlanan ilk Türkçe jeoloji kitabı İlm-i Tabakatü’l Arz (Istanbul, 1853) olup, bu kitap, Nérée Boubée’nin Geologie Populaire à la Portée de Tout le Monde Appliquée à l’Agriculture et à l’Industrie (Paris 1833) adlı popüler nitelikteki eserinin Kahire’de yapılan Arapça tercümesinden Türkçe’ye çevrilmiştir. Osmanlı devlet adamlarının bu kitaba yazdıkları öygü dolu takrirler, Osmanlı yöneticileri ve entelektüellerinin Avrupa’daki bilimsel gelişmelere büyük ilgi duyduklarını gösterdiği gibi, Avrupa’da jeoloji konusundaki gelişmelerden habersiz olduklarına da işaret etmektedir. Bu bildiri, Géologie Populaire’in Ali Fethi Efendi’nin Ali Fayid’in Al-Aqwâl al-Murdiya fî ’ilm Bunyat al-Kura al-Ardiyya (Boulaque, 1842) başlığını taşıyan Arapça tercümesinden yaptığı Türkçe çeviriyi incelemektedir. Türkçe çevirinin Arapça ağırlıklı dili, onun Türk okur arasındaki popülaritesine engel teşkil etmiş olmalıdır. Bu çeviri, aynı zamanda modern bilimin yalnızca Avrupa dillerinden çeviriler ile değil, Arapça metinler üzerinden de Türkiye’ye girdiğini göstermektedir. Diğer taraftan, esere, Sultan I. Abdülmecid’in iradesi ile devlet matbaasında basılmasına izin verilmiş olmakla birlikte, basım masraflarının mütercim tarafından karşılanmış olması, çeviri projesinin devlet in değil, fakat kişisel girişimle gerçekleştiğine işaret eder.
Keywords : Jeoloji, jeoloji tarihi, İlm-i Tabakatü’l Arz, Nérée Boubée, Mehmed Ali Fethi Efendi, Ahmed Fayid, Osmanlı’da doğa bilimleri