Sosyal Teoride Yapı-Fail Meselesi Karşısında Roy Bhaskar’ın Eleştirel Gerçekçiliği

Authors : Latif Karagöz

Pages : 82-108

View : 78 | Download : 46

Publication Date : 2024-09-04

Article Type : Research

Abstract :Bu makalede Roy Bhaskar’ın yapı-fail meselesine ilişkin eleştirel gerçekçi düşüncesinin imkan ve kısıtlılıkları incelenecektir. Bhaskar’ın yapı-fail meselesine dair gerçekçi perspektifi, bilim felsefesi tartışmalarından başlayıp sosyal teoriye uzanmaktadır. Bu yönüyle bilim felsefesinde benimsediği katmanlı gerçeklik düşüncesine dayanan Bhaskar, ontolojik tabakalaşma fikri ile başlayıp nedensel güçler teorisiyle devam eden ve belirimcilik tartışmalarıyla pekiştirilen natüralist bir sosyal teori inşa etmeye çalışmıştır. Bu kavramsal dizge sayesinde ilgili tartışma etrafındaki indirgemeci ve sentezci yaklaşımların dışında bir açıklama sunmuştur. Buna mukabil, bilhassa eleştirel gerçekçi geleneğin çağdaş temsilcilerinin bilişsel sinir bilim dolayımıyla getirdikleri eleştiriler, Bhaskar’ın natüralist perspektifinin sınırlılıklarını göstermiştir. Makalede bilişsel sinir bilim aracılığıyla getirilen eleştiriler ele alındıktan sonra hem Bhaskar’ın hem de ona yöneltilen eleştirilerin dayanakları tartışılmıştır. Nihayetinde, bu çalışma ile görünüşte çatışma halindeki yaklaşımlar arasındaki benzerliklere, bu benzerliklerin kaynaklarına ve bu yaklaşımların cevaplayamadıkları sorulara işaret edilmiştir. Söz konusu sorulardan hareketle yapı-fail meselesine ilişkin teorik çeşitliliğin eleştirel gerçekçiliğin kendi içinde bir genişlemeden ibaret kaldığı, mesele için paradigma düzeyinde bir çözüm üretilemediği iddia edilmiştir. Paradigmatik bir çözüm için insan doğası ve insani tekilliği/öznel tecrübeyi temel alan yeni teorik yönelimlerin zarureti vurgulanmıştır.
Keywords : Yapı-fail meselesi, Roy Bhaskar, eleştirel gerçekçilik, natüralizm, belirimcilik