Osmanlı’da Eşarilik‐Maturidilik İlişkisine Genel Bir Bakış / A General Outlook on the Ash’arism-Maturidism Relationship in the Ottomans / العلاقة بين الأشعريّة والماتريديّة في الدولة العثمانيّة نظرةٌ عامّةٌ

Authors : Mehmet Kalayci

Pages : 113-128

View : 12 | Download : 9

Publication Date : 2017-07-15

Article Type : Research

Abstract :Eş’arîlerle Maturidiler arasındaki ilk fikri etkileşimler, V./XI. yüzyılda başladı  ve sonraki süreçte inişli çıkışlı bir seyir izledi. Başlangıçta fikri açıdan birbirine denk  iki kelam ekolünün mücadelesiyken, Eş’ariliğin felsefe ile ilişkisi neticesinde uğradığı  entelektüel genişleme Maturîdiliğin kelamda ısrar eden söylemini işlevsizleştirdi. Bu  yüzden Fatih döneminde yükselen değer haline gelen felsefi kelam karşısında  Maturidilik yeterince boy gösteremedi. Ancak ilerleyen süreçte Eşariliğin felsefe ile  bağının peyderpey kopmaya başlaması, onu tekrar kelami zemine çekti. Bu noktada  Eşarilik ve Maturidilik yeniden birbirinin muhatabı oldu. Buna paralel olarak da  Osmanlılarda X./XVI. yüzyıldan itibaren başlayan, ancak en yüksek ifade biçimine  belki de XII/XVIII. yüzyılda ulaşan bir Maturidilik vurgusu gündeme gelmeye  başladı. İki mezhep arasındaki itikadi görüş ayrılıklarını konu edinen çok sayıdaki  metne bakıldığında, bunun, iki mezhebin mensuplarının karşılıklı olarak birbirlerini  anlama çabasından daha fazla bir anlam ifade ettiği ve Maturidiliğin bir Osmanlı  kimliği olarak ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bu yazıda Osmanlı’da ilk başta  felsefi Eşarilik karşısında silik kalan, ancak sonraki süreçte öne çıkarılan Maturidilik  vurgusu ve bunu besleyen siyasi ve fikri unsurlar tahlil edilecektir.
Keywords : Osmanlı, Eşarilik, Maturidilik, İhtilaf Edebiyatı, Fırka‐i Naciye