Türkiye'de "Sermaye Kapanı"ndaki Köylülerin HES Karşıtı Mücadelesi: Köylülerin Korumaya Çalıştığı Doğa mı?

Authors : Mihriban Şengül

Pages : 57-90

View : 10 | Download : 10

Publication Date : 2018-01-31

Article Type : Research

Abstract :Bu makalede, HES karşıtı köylü hareketleri hakkında şu iki soruya yanıt aradım: (1) "Köylülerin doğayla ilişkisel çıkarları ve doğayı sahiplenme ilişkileri ile doğanın korunması talepleri arasında nasıl bir ilişki vardır?” Bu soruya yanıt ararken köylülüğün yapısal özelliklerini ve tarihsel kapitalizmin belirlenimi altında yaşamakta olduğu dönüşümü göz ardı etmeden, köylülerin çıkarlarının ve değer sistemlerinin en önemli belirleyenlerinden biri olan "doğa ile ilişkileri”nin yapısını ve bu yapının dönüşümünün dayandığı dinamikleri tanımlamak amacıyla Lefebvre’in somut mekân, soyut mekân ve sahiplenme kavramlarından yararlandım.  (2) "HES karşıtı köylü hareketleri ile sermayenin kırsal alana nüfuzunun artması ve köylülerin "sermaye kapanı” içine sıkışması arasında nasıl bir ilişki vardır?” Köylüler, sermayenin yarattığı metalaşma baskısı karşısında kendi emeği ve toprak (doğa) üzerindeki sömürü oranını artırarak, yeni gelir kaynakları arayarak ya da yaşam standartlarını düşürerek direnmeye çalışır. Bu süreçte meta dışı alana çekilme olanağının bulunması önemlidir. Bu anlamda doğanın, özellikle de müşterek doğa varlıklarının sunduğu olanaklar kritik önemdedir.  İşte bu noktada, köylülerin piyasanın metalaşma baskısına karşı direnme mücadelesi ile bu meta dışı alanı (mülkiyete konu olmamış doğayı) koruma mücadelesi arasındaki ilişkiyi ise Lefebvre’in sahiplenme kavramının yanı sıra Bernstein’ın yeniden üretim sıkışması tezi ve yine bu tezi destekleyen Özuğurlu’nun "köylülüğe sermaye kapanı” tezinden yararlanarak açıklamaya çalıştım. Türkiye’de köylülüğün tarihsel olarak belirlenen yapısal özelliklerini ve kırdan kente göç sürecinin köye yönelik dönüşümsel etkilerinden kaynaklanan özgün koşulları teorik bağlama dahil ettim.    Bu makale, bir saha araştırmasına dayanmamaktadır. Fakat yukarıdaki sorulara teorik kaynakların yanı sıra Türkiye’de köylü ile doğa ilişkisi ve HES karşıtı köylü hareketleri konusunda daha önce yapılmış saha araştırmasına dayalı çalışmaların bulgularından yararlanarak yanıt bulmaya çalıştım.  
Keywords : Doğa, Köylüler, Soyut mekân, Somut mekân, Sahiplenme, Basit yeniden üretim sıkışması, Sermaye kapanı, HES