İngiliz John Newberie’nin Doğu Seyahatleri ve Seyahat Notları (1578-1585)

Authors : Mehmet Ali Bozkuş

Pages : 362-376

Doi:10.18795/gumusmaviatlas.1360126

View : 88 | Download : 194

Publication Date : 2023-10-27

Article Type : Research

Abstract :Londralı bir tüccar, seyyah ve yazar olan John Newbery, Türkiye Şirketini (Levant Şirketi) kurmaya öncülük edecek olan Edward Osborne ve Richard Staper’dan destek alarak 1578-1579 yıllarında doğuya ilk seyahatini düzenlemiştir. Onun bu ilk seferi daha çok keşif mahiyetindedir. 1580 ve 1583’te olmak üzere iki yolculuk daha düzenleyecektir. Edward Osborne ve Richard Staper ise bir taraftan da Lehistan üzerinden İstanbul’a temsilciler göndererek III. Murad’dan, İngiliz William Harborne adına Türk sınırlarından geçiş serbestisini sağlayan bir mürur tezkiresi almayı başarmışlardır. Bu geçiş izni daha da genişleyerek 1580 yılında Osmanlılar tarafından İngiliz vatandaşlarına tanınan hakları kapsayan 22 maddelik bir ahidnameye dönüşmüştür. Fakat ertesinde, özellikle İstanbul’daki Fransız elçi Germigny’nin İngilizlere karşı diplomatik girişimleri, İngilizlerin daha rahat hareket edebilmek için, Eylül 1581’de Türkiye Şirketi’ni kurmasına sebebiyet vermiştir. Şirket 1591 yılında Venedik Şirketi ile birleşerek Levant Şirketi (Kumpanyası) ismini almıştır. Türk-İngiliz ilişkilerinin geliştiği böyle bir dönemde İngilizler bir taraftan İstanbul’da faaliyette bulunurken John Newbery ise farklı bir yol takip ederek, Suriye üzerinden Basra Körfezi’ne oradan da Hindistan’a gitmenin yollarını aramıştır. Bu yönüyle Newbery İngilizler için öncü bir kâşiftir. Her ne kadar yolculukları esnasında çeşitli zorluklar yaşasa da bu zorluklar onun kararlılığını arttırmıştır. İkinci seyahatinde Basra ve Bağdat’tan sonra altı hafta da Hürmüz’de kalmış ve burada Arapçasını yetkin bir hale getirmiştir. Son seyahatini yapmadan evvel, Londra’da bulunduğu Kasım 1582 ile Şubat 1583 arasında yakından tanıdığı anlaşılan John Dee ve Richard Hakluyt’a ziyaretler yaparak onlardan Hindistan ile ilgili bilgiler öğrenmiştir. Nihayet Mart 1583’te başladığı son yolculukta Hindistan’a kadar ulaşmayı başarmış ancak bu gerçekten de onun son yolculuğu olmuş, dönüş yolunda nasıl ve nerede olduğu bilmeyen bir şekilde ölmüştür. Onun tüm seyahatleri hakkında bilgiler mevcuttur. İlk iki seyahati kendi tuttuğu seyahatnamede, üçüncü seyahati ise Ralph Fitch ve Linschoten gibi dönemin diğer seyyahların eserlerinde kayıtlıdır. Bu makale, John Newbery’nin seyahatlerini İngiltere’de yaşanan gelişmeler ışığında ele almakta olup, seyahatnamenin kısmi bir çevirisini de içermektedir.
Keywords : Levant, Anadolu, İran, Hindistan, Tüccar