Zeynîzâde Hüseyin ve Münşe‘âtına Dair Bir Değerlendirme

Authors : Damla Bostanci, Gülay Karadağ Çinar

Pages : 278-297

Doi:10.18795/gumusmaviatlas.746365

View : 15 | Download : 9

Publication Date : 2020-10-27

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışma 18. yüzyıl münşilerinden Zeynîzâde Hüseyin b. Ahmed’in hayatını incelemekte ve onun tarafından inşâ yazım özelliklerini göstermek amacıyla kaleme alınmış münşe‘âtın tanıtım ve değerlendirmesinden oluşmaktadır. Tarihi önemine binaen ele alınan Zeynîzâde Münşe‘âtı’nın muhtevasını, yurtiçi-yurtdışı yazışmaları ve XV-XVIII. yüzyıllarda yaşamış münşîlere ait inşâ örnekleri oluşturmaktadır. Yurtiçi yazışmalarının büyük kısmı sadrazam, vezir, defterdar, şeyhülislam ve Kırım Hanları gibi üst düzey devlet adamlarına aittir. Yurtdışı yazışmaları ise İran ile olan münasebetleri konu edinmektedir. Bu suretle araştırmanın konusunu oluşturan Zeynîzâde Münşe‘âtı, XVIII. yüzyılda Osmanlı münşe‘ât geleneğini tanımak ve Osmanlı Devleti’nin diplomatik, bürokratik icraatlarını mevcut belgeler üzerinden tasnif ve değerlendirme fırsatı sunmaktadır. Zeynîzâde Osmanlı bürokrasisinde elde ettiği vazifeler ve üst düzey devlet adamlarına hizmet etmesi sayesinde dönemin yazışmalarına tanıklık etmiştir. Bu bağlamda Zeynîzâde’nin, Koca Ragıp Paşa’nın Aydın vilayetindeki muhassıllık görevi esnasında onunla birlikte çalışmış olması devletin vergi sistemini ve bölgenin idari yapısını yakından tanımasına fırsat vermiştir. Böylece Zeynîzâde Osmanlı vilayet sisteminin 18. yüzyılına dair derin tecrübeler edinmiştir. Zeynîzâde münşe‘âtında görüldüğü üzere bu neviden kaynaklar divan kâtiplerinin eğitimlerinde kullanılan önemli materyallerden biridir. Bundan dolayı münşe‘âtta yer alan belgeler asıllarıyla kıyaslandığında belgenin tamamının değil özet versiyonlarının yayınlandığı görülmektedir. Bu bağlamda İran ile yazışmalar Nâme-i Hümayun defterlerindeki mektup suretleriyle karşılaştırılmıştır. Böylece söz konusu mektuplarda bazı bilgilerin özetlendiği bazılarına ise hiç yer verilmediği anlaşılmıştır. Zeynîzâde münşe‘âtının bir diğer dezavantajı birçok belge ve yazışmada şahıs isimlerinin açıkça yazılmamasıdır. Ayrıca mektubun yazıldığı tarihe de genellikle işaret edilmemiştir. Bu nedenle münşeattaki belgeler içerdiği konular itibariyle çeşitlilik arz etse de diğer ana kaynaklar ve tetkik eserlerden istifade edilmeden anlamlandırılması güçtür.
Keywords : Osmanlı, Bürokrasi, Münşe‘ât, Zeynîzâde Hüseyin