TATARLARDA MARİFETÇİLİK VE CEDİTÇİLİK ÜZERİNE NOTLAR

Authors : Mustafa Öner

Pages : 45-53

View : 9 | Download : 10

Publication Date : 2020-06-30

Article Type : Research

Abstract :Türk Dünyasında modernleşme akımının dramatik bir biçimde Rusya işgaline erkenden giren İdil-Ural bölgesinde başladığı anlaşılıyor. 1552’de Kazan Hanlığının yıkılmasıyla başlayan süreç bölgedeki topluluklar üzerinde bir Hristiyanlaştırma hareketidir. 1773’de Orenburg’da başlayan Pugaçev isyanına asırlardır ezilen Tatar-Başkurt toplulukları da kalabalık olarak katılmışlardır. Bunun sonucunda II. Katarina, başka bir denge siyasetine geçerek 1788’de merkezi Ufa’da olan Rusya Müslüman Ruhani Meclisi (Duhovnoe Sobranie Musulman Rossii) kurmuştur. Böylece, geleneksel dinin yaşandığı Türkistan’a karşı, modernleşmeye açık olan Tatar mollaları ortaya çıkmıştır. XIX. yüzyılda, A. Utız-İmeni, A. Kursavi, Ş. Mercani gibi modern din anlayışına sahip bilginlerin başlattığı aydınlanma akımı, aynı yüzyılın sonlarında tam bir modernizm hâlini aldı. Türk Dünyası ve Avrasya kültür tarihinde Ceditçilik denen bu olgu, eğitim kökenli büyük bir akıma dönüşmüştür. Makalede Kazan, Ufa, Orenburg gibi Tatar kültür merkezlerinde XIX. yüzyılda ortaya çıkan dinî aydınlanma (Marifetçilik) ve onun ardından gelişen Ceditçilik akımı ana hatlarıyla incelenmektedir.
Keywords : Tatarlar, Kültür, Marifetçilik, Ceditçilik