Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Afrika’da Türk- Fransız Mücadelesi: Canet Sorunu (1906-1912)

Authors : Abdullah Özdağ

Pages : 237-260

Doi:10.19060/gav.437814

View : 14 | Download : 10

Publication Date : 2018-06-10

Article Type : Research

Abstract :Sanayi devrimiyle yeni bir dünya düzeninin kurulmaya başlandığı 19. yüzyılda batılı devletler dünyanın birçok bölgesini sömürgeleri altına almışlardır. Sömürgecilik faaliyetleri kara kıta Afrika’nın da kapısını çalmış, İngiltere ve Fransa’nın öncülüğünde kıtanın birçok bölgesi batılı devletler tarafından taksim edilmiştir. İngiliz ve Fransız nüfuz bölgelerinin Türk idaresindeki bölgelerle çatışması Osmanlı idaresiyle taraf devletlerin ilişkilerini belirleyen en önemli etkenlerden biri olmuştur. İngilizlerin Sudan ve Mısır, Fransızların Cezayir, Tunus ve Orta Afrika’daki faaliyetleri sadece Osmanlı tarihi açısından değil aynı zamanda Afrika tarihi hatta sömürgecilik tarihi açısından da önemli bir kırılma noktasını oluşturmuştur. Bu bağlamda bu çalışmada kaleme alınan Canet Sorunu da Fransızların genişlemeci politikalarının bir sonucu olarak Sahra’da Türk-Fransız çekişmesini göstermektedir. Fransızların Kuzey Afrika ile Orta Afrika sömürgelerini birbirine bağlamak ve ticaret yollarını kendi lehine Cezayir topraklarına çevirmek amacıyla Sahra’ya nüfuz etme çabası büyük bir merkez olmadığı hâlde jeopolitik öneminden dolayı Canet’i 20. yüzyılın başlarında tarih sahnesine çıkarmıştır. Taraf devletlerin Canet’i kendi nüfuz bölgelerinden kabul etmeleri ve zaman zaman sert güce başvurmaları meselenin önemini artıran etkenlerden olmuştur. Ancak yinede tarafların diplomatik yollarla meselenin çözümüne eğilmiş olmaları özellikle bu soruna dikkate değer farklı bir bakış kazandırmıştır. Bu arada Sahra’nın vazgeçilmez aktörü Tevarikler de Türk-Fransız ilişkilerinde belirleyici rol oynamıştır. 1906’dan itibaren belirgin bir şekilde su yüzüne çıkan Canet Sorunu, 1912 tarihinde Osmanlı Devleti’nin Afrika kıtasını terk etmesiyle Fransızlar lehine sona ermiştir.
Keywords : Canet, Fizan, Büyük Sahra