Osmanlı Hâşiye Kültürüne Bir Katkı: Koca Mehmed Râgıb Paşa ve Beydâvî Hâşiyesi

Authors : Melek Mollaibrahimoğlu, Hidayet Aydar

Pages : 611-652

Doi:10.16947/fsmia.957132

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2021-06-24

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışmada devrinin vakanüvisi Vasıf Efendi’nin, "İnsan-ı kâmil denilmeğe sezâ, sadru’l-vüzerâ elkabına revâ” diye nitelendirdiği, ünlü bir devlet adamı olduğu kadar edebî ve ilmî yeteneğiyle de maruf ve meşhur olan Koca Mehmed Râgıb Paşa’nın (1698/99- 1763), Beydâvî’nin Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl isimli tefsirine yazdığı hâşiye irdelenmektedir. Bu amaçla ilk olarak, muhaşşînin hayatından icmâlî olarak bahsedilmektedir. Daha sonra mahtût bir eser olan bu Hâşiye hakkında şekil ve üslûp bakımından bazı bilgiler verilmektedir. Çalışmada eser, metot ve muhteva yönünden de değerlendirilmektedir. Bu çerçevede hâşiyede rivâyet ve dirâyet yöntemlerinin nasıl işlendiği somut örnekler üzerinden tespit edilmeye çalışılmaktadır. Hâşiyenin esbab-ı nüzule yaklaşımı, israiliyat konusundaki tavrı, i’câzu’l-Kur’ân hakkındaki beyanları, kıraatlere yönelik açıklamaları, sarf ve nahve dair izahları da işlenmektedir. Mühaşşi Koca Ragıb’ın yapmış olduğu fıkhî ve kelâmî açıklamalar da bahse konu edilmektedir. Hâşiyede yararlanılan kaynaklar da belirtilmektedir. Ayrıca bu makalede, eserin Osmanlının hâşiye kültürü içinde ne tür bir kıymeti hâiz olduğu, alana nasıl bir katkı sağladığı ve yine birçok başarılı edebî ve tarihî eserler ile adından sıklıkla söz ettiren Râgıb Paşa’nın, İslâmî ilimlerde de aynı derecede behresi olup-olmadığı şeklindeki birtakım suallere cevaplar aranmaktadır.
Keywords : Tefsir, Hâşiye, Beydâvî, Râgıb Paşa, İslâmî ilimler