Osmanlı Kanunlarında ve Mahkeme Kayıtlarında Çeyiz

Authors : Abdussamed Atasoy

Pages : 1247-1268

Doi:10.37697/eskiyeni.1468773

View : 80 | Download : 88

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research

Abstract :Çeyiz; gelin için hazırlanan her türlü ev eşyası, kıyafet ve benzeri eşyalardan oluşmaktadır. Çeyiz konusunda klasik fıkıh kitaplarında önemli bilgiler yer almaktadır. Bununla beraber Osmanlı kanunnamelerinde ve mahkeme kayıtlarında da yer alan “Osmanlı hukukunda çeyiz” konusunda herhangi bir çalışmaya rastlamadık. Osmanlı Klasik dönemi kanunnamelerinde çeyize ilişkin olarak genellikle aynı maddenin benzer şekilleri yer almıştır. Tanzimat dönemi Osmanlı kanunnamelerinde yer alan çeyize ilişkin maddeler genellikle çeyizin israf ve evliliklerin önünde set olmasının engellenmesi amacına binaen çeyiz üst sınırını belirleme şeklinde meydana gelmiştir. Bunlara ek olarak “Hukuk-ı Aile Kararnamesinde” de çeyiz ile alakalı bir maddenin bulunması, ilgili konunun Osmanlı kanunnamelerinde düzenlendiğini göstermektedir. Çeyiz uygulamasının örf olarak İslam hukukunun etkin olduğu coğrafyalarda ve tabi olarak Osmanlı Devleti’nde yaygın olduğu ifade edilebilir. Bu örf aslen evlenecek olan kişilerin yuvasına yapılan yardım olması bakımından önem arz ederken zaman zaman evliliğin önünde engel olan bir âdete de dönüşebilmektedir. Osmanlı uygulamasında çeyizin evlenecek kişilere zarar vermesi, evliliklerin önünde engel haline gelmesi durumunda çeyizin kapsam ve miktarına kanunnamelerle sınırlamalar getirilmiştir. Bu sayede asıl olarak evlenecek kişiler açısından faydalı bir örf olan çeyizin bu kişilere zarar vermesinin önüne geçilmiştir. Osmanlı mahkeme kayıtları olan kadı sicillerinde çeyize ilişkin çok sayıda ihtilaf ve kayıt bulunmaktadır. Çeyize dair İstanbul, Konya ve Diyarbakır kadı sicilleri dikkate alınarak incelenmiş ve bu kayıtlar değerlendirilmiştir. İlgili mahkeme kayıtlarında hangi malların çeyiz olarak verildiği, çeyizin kimin malı olduğu, çeyizde kız ile baba arasında kız ile anne arasında meydana gelen ihtilaflar ve bu ihtilaflarda ispat usulü, çeyizde ibra ve sulh gibi konular hakkında bilgiler yer almaktadır. Başlık parası ve ağırlık gibi âdetlerin çeyizden farklı olduğuna ilişkin ve bunların hukuki durumu hakkında da kadı sicillerinde önemli bilgiler yer almaktadır. Müslümanlara ait bir uygulama olan çeyiz uygulamasının zaman zaman gayrimüslimler arasında da ihtilaf dolayısıyla mahkemeye taşınması bu örfün farklı dinlerden olan kişiler tarafından da kullanıldığını göstermektedir.
Keywords : Osmanlı Hukuku, Çeyiz, Kanunnameler, Kadı Sicilleri, Çeyize Getirilen Sınırlama, Türk Hukuk Tarihi