Platform Ekonomisinde Kolektif Eylemi Yeniden Düşünmek: Trendyol ve Yemeksepeti Kuryelerinin Eylemleri

Authors : Ilkan Öz

Pages : 87-116

View : 37 | Download : 40

Publication Date : 2023-06-25

Article Type : Research Article

Abstract :Gelişen teknolojiyle birlikte hem tüketim alışkanlıkları hem de istihdam şekilleri değişmeye başladı. Platform ekonomisi olarak adlandırılan sistemin ortaya çıkışı çalışma dünyasındaki en önemli dönüşümlerden biri oldu. Bu yazı dijital platformlar aracılığıyla, çalışanlar ve müşteriler arasında eşleşmeyi sağlayan, çoğunlukla yapılan işe göre ödeme temelinde geçici ve sosyal güvencesi olmayan istihdam şekli olan platform ekonomisinde çalışan kuryelerin Türkiye’de gerçekleştirdiği iki büyük kolektif eyleme odaklanıyor. Bu çalışma, esnaf kurye (parça başı) ve kadrolu (bordrolu) olmak üzere iki farklı iş organizasyonuna sahip iki şirketin (Trendyol ve Yemeksepeti) kuryelerinin eylemliliklerini inceliyor. Kendi işletmelerine sahip olduklarından hukuki olarak sendikalaşmaları mümkün olmayan, sabit bir fiziksel iş yeri olmaması dolayısıyla aynı işi yapan çalışanlarla sınırlı bir temasa sahip, "kendi işinin patronu olma” söylemiyle yabancılaştırılan Esnaf kuryelerin ülke çapına yayılan bu kolektif eylemi neden ve nasıl gerçekleştirdiğine dair sorulara yanıt arıyor. Buna karşılık Trendyol eylemlerinden hemen sonra başlayan, çoğunluğunu bordrolu çalışanların oluşturduğu Yemeksepeti kuryelerinin aylarca süren eylemlerinin istenilen başarıya ulaşamamasının nedenlerini sorguluyor. Makale bu iki farklı iş modeline tâbi olan ve eylemlere katılmış kuryelerle ve örgütlenme uzmanlarıyla yapılan derinlemesine görüşmelerle kolektif eylemin önündeki kısıt, baskı ve çelişkileri analiz ederken aynı zamanda bu engellerin kuryeler tarafından farklı metotlarla aşıldığını, yeni dayanışma biçimleri yarattığını ve kolektif eylemi kolaylaştırdığını öne sürüyor.
Keywords : esnaf kurye modeli, platform ekonomisi, gig ekonomisi, kolektif eylem, sınıf bilinci, free rider problemi