Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde +DIr/+DUr Bildirme Eki Kalıplaşmaları

Authors : Fecri Yavi

Pages : 161-183

Doi:10.54316/dilarastirmalari.1376159

View : 62 | Download : 45

Publication Date : 2024-05-31

Article Type : Research

Abstract :İsim veya isim soylu sözcüklere gelerek cümlede onlara yüklem görevi veren -DIr/-DUr bildirme eki, sözlüklerde madde başı olabilecek türden sözcükler türetmez. Eklendiği sözcükler, cümlenin bir parçası olarak geçici bir görev üstlenirler. Fakat bu ekin kalıplaşmasıyla bazı sözcüklerin sözlüklerde madde başı olarak kullanılması da mümkündür. Kıpçak grubu Türk lehçelerinde çokça örneği bulunan -DIr/-DUr bildirme eki kalıplaşmalarıyla az sayıda isim sıfat ve bağlaç; ünlem ve çok sayıda zarf ile zamir türetilmiştir. Ekin özellikle ilgili lehçe grubunda soru zamirlerinden belgisiz zamir türettiği örnekler dikkate değer bir husustur. Türetilen bu sözcükler ya sözlüklerde madde başı olarak alınmış ya da gramer kitaplarında ayrı birer sözcük türü olarak incelenmiştir. Bu yüzden -DIr/-DUr bildirme ekinin kalıplaşarak bir yapım eki görevi üstlendiğini söylemek mümkün görünmektedir. Bu çalışmada Kıpçak grubu Türk lehçelerinin söz varlığı ve söz türetme yöntemlerinde bir çekim eki olan -DIr/-DUr bildirme ekinin üstlendiği görevi göstermek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ilgili lehçe grubunun kaynakları aracılığıyla tespit edilen kalıplaşmış -DIr/-DUr bildirme eki örnekleri kullanıldıkları cümlelerle beraber incelenmiş ve bu ekin kalıplaşmasıyla ilgili bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Keywords : isim, bildirme eki, kalıplaşma, madde baaşı, Kıpçak grubu