Van Kalesi / Tuşpa Horhor Çeşmesi

Authors : Erkan Konyar, Bülent Genç, Can Avci, Rıza Gürler Akgün, Armağan Tan

Pages : 66-75

View : 22 | Download : 16

Publication Date : 2015-06-01

Article Type : Research

Abstract :2010 yılından itibaren Urartu başkenti Tuşpa’da başlayan arkeolojik kazılar su mimarisine ilişkin yeni sonuçların ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Eski Van Şehri’nin kuzeybatısında yer alan ve su kaynakları açısından zengin ‘Horhor Suyu’ olarak bilinen mevkide yer alan dikdörtgen nişlerden bir tanesinin, kuzeyindeki sitadele bağlantı sağlayan kaya basamakları ile birlikte farklılık arz ettiği tespit edilmiştir. G alanı AR25 plan karesine denk gelen bu nişin çevresinde başlatılan kazı çalışmaları sonucunda buranın bir çeşme yapısı olduğu anlaşılmıştır. 17. yüzyıl gezginlerinden Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme adlı eserinde bahsettiği Horhor Bahçeleri ve Çeşmesi’nin bu yapı olabileceği düşünülebilir. Ana kayaya işlenmiş durumdaki bu yapının Orta Çağ’da kullanıldığını kazılarda ortaya çıkardığımız in-situ buluntular açıkça göstermektedir. Ancak bazı veriler çeşmenin Urartu Dönemi’nde inşa edilmiş olabileceğine işaret eder. Urartu yazıtlarında geçen "tarmani-” ya da "taramanili” sözcüğünün Urartu dilinde ‘çeşme’ anlamına geldiği varsayılmaktadır. Ayrıca İran’da Ain-e Rum da yer alan ve üzerinde Urartu kralı Minua’nın yazıtı bulunan "Ejdaha Bulağı” benzer bir örnek olarak karşımıza çıkar. Fakat Ain-e Rum’daki çeşmede yazdırılan yazıtın Tuşpa’daki bu yapıda bulunmaması şüphe uyandırmaktadır. Kayalık yüzeyinin kolayca tahrip olabilecek bir yapıda olması bu durumun sebebi olabilir. Çeşmenin bitişiğinde kuzey yönde sitadele doğru devam eden kaya basamakları Urartu dönemi mimari anlayışını yansıtmaktadır. Ayrıca Van Kalesi’nin kuzeyindeki yazıtlarda yaptırıldığı söylenen "Minua Çeşmesinin” ortaya çıkardığımız bu yapıyla ilişkili olup olmadığı şimdilik bilinmemektedir. Fakat Tuşpa’da bu türden yapıların bulunduğunu bildiriyor olması açısından önemlidir. İran’daki örnek dışında benzeri bulunmayan su ile ilişkili bu türden yapıların anlaşılabilmesi açısından son derece ünik bir örnek karşımıza çıkmıştır.
Keywords : Van, Tuşpa, Horhor Çeşmesi, Menua, Urartu