18. ve 19.YÜZYILLARIN BAŞLARINDA AZERBAYCANIN ARAZBOYU BÖLGELERİ VE NÜFUSU (İREVAN, NAHÇIVAN, KARABAĞ HANLIKLARI ÜZERE)

Authors : Irade Memmedova

Pages : 11-22

View : 23 | Download : 10

Publication Date : 2013-03-01

Article Type : Research

Abstract :Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (İrevan, Nahçıvan ve Karabağ hanlıkları üzere) kaynaklarla kanıtlanarak araştırılıyor. 18.yüzyılın 20’li yıllarında Arazboyu’nda İrevan Eyaletinin 7 yerleşimi, Nahçıvan Sancağının 5 yerleşimi, Gence – Karabağ eyaletinin 3 yerleşimi olmuştur. Bu yerleşimler 620 köyü, 44 kışlağı, 63 mezrayı, 6 yaylayı kapsamaktaydı. Hanlıklar döneminde İrevan Hanlığının 8, Nahçıvan Hanlığının 6, Karabağ Hanlığının 5 bölgesi Arazboyu’nda yerleşiyordu. 19.yüzyılın başlarında yapılan sayıma göre İrevan Hanlığının Arazboyu bölgesinde toplam 5276 aile, 30488 Müslüman nüfus yaşıyordu. Nahçıvan Hanlığının Arazboyu bölgelerinin Müslüman nüfusu 2210 aile, 9680 kişiydi. Karabağ Hanlığının Rusya tarafından işgali sırasında Arazboyu’ndaki Bergüşad bölgesinin 5 köyünde 146 aile, Bagabürd bölgesinin 5 köyünde 243 aile, Kolanılar bölgesinin 9 oymağında 462 aile, Püsyan bölgesinin 29 köyünde 612 aile oturuyordu. 1826 – 1828’li yıllar Rusya – İran ve 1828 – 1829’lu yıllar Rusya – Türkiye savaşları sonucu adı geçen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin birçok köyleri yıkılmış ve halkı göçkün durumuna düşürülmüştü. Azerbaycan nüfusuna yapılan baskılar, onlar üzerindeki denetlemeler sonucu 1828 yılında Arazboyu bölgelerindeki Müslümanlar açık veya gizli şekilde topraklarını terk ederek kardeş ülkelere kaçmaya devam etmekteydi. İşgalci Ermeni devletinin günümüzde belirttiğinin tam tersi olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ışığında araştırılır. Türkmençay Anlaşmasından önce Nahçıvan Hanlığına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kişiydi. Türkmençay Anlaşmasından sonra İran’dan Nahçıvan Hanlığının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüştü. Türkiye’den Nahçıvan Hanlığının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemişti. İran’dan İrevan Hanlığının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kişi, Türkiye’den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kişiydi. Araştırılan dönemde İrevan, Nahçıvan ve Karabağ hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı değişken olmuş, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden oluşmuştur.
Keywords : İrevan, Nahçıvan, Karabağ, Ermeni tehciri.