Mağrib Dönemi Fâtımîler’de Bilimsel Faaliyetler (297-362/909-973)

Authors : Furkan Erbaş

Pages : 491-515

Doi:10.28949/bilimname.1488480

View : 74 | Download : 51

Publication Date : 2024-10-31

Article Type : Research

Abstract :İsmâilî Şiîliğine mensup Fâtımîler (297-567/909-1171) Mağrib’in doğusunda kalan İfrîkıye’de kurulmasının ardından kısa sürede bölgede etkili bir siyasî ve askerî güce ulaşmıştır. Yayılmacı bir anlayışla hareket eden devlet, Mağrib ve Sicilya’yı ele geçirmesinin yanında 358 (969) yılında Mısır’ı hâkimiyet altına almıştır. Bu aşamadan sonra İslâm dünyasının en büyük güçlerinden biri haline gelen Fâtımî Devleti, Hicâz’da hutbelerin kendi adlarına okunmasını sağlamışlardır. 362 (973) yılında hilâfet merkezinin Mansûriye’den yeni kurulan Kahire’ye taşınmasıyla yaklaşık altmış yıllık Mağrib dönemi sona ermiş, bu tarihten itibaren Fâtımîler’in Mısır dönemi başlamıştır. Mısır dönemine mukabil Fâtımîler’in Mağrib dönemi daha az araştırılmış ve hakkında değerlendirmelerin daha az yapıldığı bir dönem olmuştur. Mağrib dönemine dair yapılan araştırmalar ise çoğunlukla bu devletin siyasî ve askerî faaliyetlerine dönük olmuştur. Ancak Mağrib döneminde Fâtımîler sadece siyasî ve askerî açıdan değil, aynı zamanda kültürel ve medeniyet tarihi itibarıyla da önemli izler bırakmışlardır. Fâtımîler’in bu dönemde dinî ilimlerin yanında felsefe, tıp, eczacılık, astronomi ve astroloji gibi ilim dallarına önem vermeleri ve pozitif bilimlerde dikkat çekici bazı icatlarda bulunmaları, Mağrib dönemindeki gelişmeleri incelemeyi zaruri kılmaktadır. İlmî seviyeleri ileri düzeyde oldukları anlaşılan Mağrib dönemi Fâtımî halifeleri, hüküm sürdükleri bölgede bilimsel faaliyetleri destekleyerek devletin kültürel ve medeniyet alanında ilerlemesine katkıda bulunmuşlardır. Halifeler, Ağlebîler’den kalan Beytülhikme’nin varlığını sürdürmesine imkân tanıyarak burada yetişen ilim adamlarını himâye etmişler, çalışmalarını desteklemişler, içerisinde bulunan kitapları kendi kitapları ile birleştirerek büyük saray kütüphanesini meydana getirmişlerdir. Her ne kadar Mağrib’deki bilimsel faaliyetlerin desteklenmesine yönelik atılan adımların aktarıldığı kaynaklar ve rivayetler bir hayli kısıtlı olsa da yapılacak titiz okumalar ile bu dönemde ilim ve medeniyet açısından önemli gelişmelerin yaşandığı müşahede edilmiştir. Bu anlamda çalışma, eldeki sınırlı sayıda kaynağın yardımıyla Mağrib dönemi ilim ve medeniyet alanındaki gelişmelerin Fâtımîler ve İslâm tarihi açısından önemini ortaya koymayı hedeflemektedir.
Keywords : İslâm Tarihi, Mağrib, Şîa, Fâtımîler, Bilimsel Faaliyetler