Kelâmda Makāsıd Düşüncesine Temel Oluşturması Bakımından İlahi Sıfatlar

Authors : Sibel Kaya

Pages : 273-305

Doi:10.28949/bilimname.1410853

View : 140 | Download : 83

Publication Date : 2024-10-31

Article Type : Research

Abstract :Dinî hükümlerin temel gaye ve amaçlarını ifade eden makâsıd, İslâmî ilimlerin kendine özgü bağlamları içinde ciddi tartışma alanları ortaya çıkaran önemli kavramlardan biridir. Kelâmda makâsıd kavramıyla, ilahî fiillerin ancak bir gaye ve maksatla, faydalı ve hikmetli olana yönelik olarak gerçekleşeceği düşüncesi ifade edilmektedir. Bu doğrultuda Muʻtezile ve Mâtürîdîler makâsıd düşüncesine yer veren kelâm ekolleridir. Onların bu husustaki görüşlerinin şekillenmesinde ilahî sıfatlara yükledikleri anlamlar ve bu sıfatları tasavvur ediş biçimlerinin önemli bir etkisi görülmektedir. Nitekim tarihsel süreçte ilk tartışma konularından biri olan ilahî sıfatlar meselesi giderek derinlik kazanmış ve birbirinden farklı Allah tasavvurlarının gelişmesine neden olmuştur. Bu bakımdan çalışmamızda, Muʻtezilî ve Mâtürîdî kelâmcıların temel eserleri dikkate alınarak onların makâsıdî düşünceyi ortaya çıkaran ilahî sıfat anlayışlarını tespit etmek amaçlanmıştır. Onların özellikle ilim, hikmet ve adalet sıfatlarına yükledikleri anlamlar Allah’ın yaratması, teklifte bulunması ve bunlarla bağlantılı hususlarda makâsıd düşüncesine yer vermelerine neden olmuştur. Örneğin Muʻtezile’ye göre Allah, zâtı gereği âlimdir. Âlim olması, O’ndan ayrı düşünülemez. Bu hakikat Allah’ın ezelî olarak her şeyin bilgisine sahip olduğu anlamına gelir. Adaletin iyi, zulmün kötü olduğu bilgisi bu kapsamda ezelî bir bilgidir ve dinî hükümlerin içeriğiyle örtüşür. Ezelî ilimde sabit olduğu düşünülen diğer hakikatler ve nitelikler de ilahî maksadın mahiyeti üzerinde belirleyicidir. Mâtürîdîler ise, hikmet merkezli bir itikâdî doktrin geliştirmişlerdir. Onlara göre hikmet, Allah’ın zâtî bir niteliğidir. Hikmetin yokluğu, bilgisizlik demektir. Allah ise bundan münezzehtir. Her iki ekolün de ilahî bilgiye dair bu güçlü vurgusunun ve diğer ilahî sıfatları buradan hareketle izah etmelerinin makâsıd düşüncesini geliştirmelerinde önemli bir etkide bulunduğu görülmektedir.
Keywords : Kelam, Makâsıd, Mu‘tezile, Mâtürîdîyye, İlahî Sıfatlar