Emîr es-San‘ânî’nin İlâhî İktibâsların Mâhiyetine Dair el-Îzâh ve’l-beyân fî tahkîki ‘ibârâti kasasi’l-Kur’ân İsimli Risâlesi Ve Ele Aldığı Konuların Kritiği

Authors : Zakir Demir

Pages : 133-265

Doi:10.28949/bilimname.1297231

View : 189 | Download : 773

Publication Date : 2023-11-01

Article Type : Research

Abstract :Kur’ân’a bir kez göz gezdirip, birkaç satır veya az sayıda pasaj okuyan hemen herkes, onda sözün dönüp dolaşıp tarihsel anlatılara, "dedi ki/dediler ki” üslûbunda serdedilen nakillere geldiğini görmekte gecikmeyecektir. Dolayısıyla Kur’ân’ın yaklaşık dörtte birinin veya yarısına yakının tarihsel olayların ve kıssaların aktarılmasından oluştuğunu söylemek mümkündür. Kur’ân’ın bütünlüğünde müşâhede edilen ve "ilâhî iktibâs” olarak addettiğimiz bu konuya dair İslâm telif tarihinde ilk müstakil eser, "Sübülü’s-selâm müellifi” olarak bilinen Emîr Muhammed b. İsmâ‘îl es-San‘ânî tarafından hazırlanmıştır. Bir Zeydî âlim olan San‘ânî, müfessir, muhaddis ve fakîh kimlikleri başta olmak üzere çok sayıda alanda ön plana çıkan, Arap dilinin inceliklerine vukufiyeti bulunan, dili etkili kullanan çok yönlü ve velut bir ilim adamıdır. Ayrıca o, müctehid Zeydî âlimlerinden ve Yemen ilmî gelenek üzerine etki eden şahsiyetlerden biridir. Kur’ân’ın bütünlüğünde serdedilen ilâhî iktibâsların mâhiyetine dair risâlesini el-Îzâh ve’l-beyân fî tahkîki ‘ibârâti kasasi’l-Kur’ân şeklinde adlandırmıştır. Modern döneme kadar ulaşmış olan ve makalemize konu olan bu risâlede, Kur’ân’da yer alan kelâm-ı mahkînin mâhiyeti konusunda soru-cevap usûlüyle özet bir sunum yer almakta ve satır aralarında meselenin i‘câz boyutuna işaret edilmektedir. İlâhî iktibâsların mâhiyetine dair birtakım ufuk açıcı değerlendirmeler içeren bu eserin herhangi bir akademik çalışmaya konu edilmediği görülmektedir. İlgili risâleyi esaslı bir biçimde incelemek suretiyle bu eksikliği bir yönüyle gidermek amacıyla kaleme alınan bu çalışmada ilk olarak San‘ânî’nin hayat hikâyesi, ilmî kişiliği ve eserleri incelenmektedir. Akabinde çalışmanın konusu olan risâlede ilâhî iktibâsların mâhiyetine dair San‘ânî’nin serdettiği konular ele alınmakta, istidlâl ettiği deliller önermelere dönüştürülmekte ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Özetle denilebilir ki ona göre ilâhî iktibâslar lafız açısından kelâmullah, mana bakımından ise kelâm-ı ibâd olmaktadır. Bu yaklaşımının arkaik zamanlardan aktarılan iktibâslar açısından Kur’ân’ın bütünlüğüne uyduğunu söylemek mümkün olmakla birlikte risâlesinde serdettiği önermelerinden bazılarının delil oluşunun zayıf olduğu gözlenmektedir.
Keywords : Tefsir, Emîr es-San‘ânî, el-Îzâh ve’l-beyân fî tahkîki ‘ibârâti kasasi’l-Kur’ân, İlâhî İktibâslar, Kur’ân Kıssaları.