Aristoteles'in Eylem Teorisinde Doğa, Toplum, Tanrı

Authors : Sedat Doğan

Pages : 155-183

Doi:10.28949/bilimname.973597

View : 12 | Download : 9

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research

Abstract :Aristoteles tevarüs ettiği teorik birikimi bilimsel bir duyarlılıkla işlevselleştirmek suretiyle özgün bir felsefe kavrayışı geliştiren ve özelde Batı düşünce geleneğine yeni bir rota çizen kurucu bir figürdür. Bu doğrultuda Metafizik’te felsefe tarihçisi kimliğiyle, tevarüs ettiği birikimi, geliştireceği bilimsel açıklamanın materyali olarak değerlendirmiştir. Böylece bu birikimi motifleyen üç farklı ilkeyi hiyerarşik bir birlik içinde yeniden tesis etmiştir. Bu girişim, ilgili birikimin otantik bağlamı içerisinde anlaşılmasını zorlaştırmakla birlikte, ilk defa Aristoteles’in geliştirmiş olduğu "bilimler sistemi olarak felsefe” kavrayışının inşası için işlevsel olmuştur. Temeli mantık, tematik yapısı ise bilimlerin sınıflandırması aracılığıyla kurulan bu sistemin açıklayıcı ilkeleri ise hiyerarşik bir birlik içinde bulunan indirgenemez üçlüdür. Bu üçlü literatürde genellikle retorik ve politika ile ilgili tartışmalarda "pathos, ethos, logos” üçlüsü olarak dikkate alınmıştır. Oysa farklı türevleri bulunan bu üçlü, terim veya fikir olarak Aristoteles’in tüm projesine yayılmakta ve projeyi karakterize etmektedir. Biz Aristoteles’in eylem teorisini dikkate alacağımız bu çalışmada ilgili üçlüyü, açıklanacak gerekçelerle, "doğal, toplumsal, Tanrısal” şeklinde kullanacağız. Eylem sorunu ilk bakışta genelde pratik felsefe, özelde ahlak felsefesiyle sınırlı düşünülmesine rağmen Aristoteles’te tüm disiplinlere yayılır ve ilgili teori de projenin bir prototipini yansıtır. Bu çalışmanın amacı, Aristoteles’in eylem teorisinin genel bir betimlemesi yoluyla, indirgenemez üçlünün Aristoteles felsefesini karakterize ettiği iddiasına katkı sağlamaktır. Bunun için Aristoteles’in eylem teorisini "eylemin doğası”, "yönelimsel güçler” ve "eylem motifleri” sorunları aracılığıyla tematik olarak ele alacağız. Göstermeye çalışacağız ki Aristoteles tevarüs ettiği birikimden farklı olarak felsefeyi bilimler sistemi olarak yeniden kurma girişiminde doğal, toplumsal ve Tanrısal olan arasında indirgemeci bir seçim yapmamakta; bir hiyerarşi kurmaktadır.
Keywords : Felsefe Tarihi, Aristoteles, Eylem Teorisi