Teşekkül Döneminde Hanefiliğin Farklı Coğrafyalara Yayılması

Authors : Soner Duman, Adnan Hoyladi

Pages : 1-42

Doi:10.28949/bilimname.850630

View : 17 | Download : 17

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research

Abstract :Hanefi mezhebi re’y geleneğinin bir hukuk okulu olarak tekamüle ermesi neticesinde Irak’ta doğmuş, çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Hanefi düşüncenin uzak şehirlere girip buralarda yayılması ilk dönemlerde Ebû Hanîfe’nin öğrencileri vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Genellikle yeni Müslüman olanlar, dinlerini öğrenmek ve ilim tahsil etmek üzere devletin başkenti Kûfe ve Bağdat’a geliyor ve buradaki ders halkalarına katılıyorlardı. Emevilerin Arap olmayan Müslümanlara (mevâlî) karşı ırkçı bir tutumu, fıkıh öğrenmek Bağdat’a gelen öğrencilerin bir mevâlî olan Ebû Hanîfe’yi tercih etmelerinde etkili olmuştur. Hadis ve fıkıh eğitimini tamamlayan öğrenciler, memleketlerine dönmüş ve buralarda ders halkaları teşkil ederek Ebû Hanîfe’nin gerek fıkhî gerekse kelamî görüşlerini rivayet etmişlerdir. Ebû Hanîfe, kendisi de bunu öğrencilerinden istemiş olmalıdır. O, Yusuf b. Hâlid es-Semtî’yi çeşitli tavsiyeler vererek Basra’ya göndermiş, ancak o bu tavsiyelere dikkat etmemesi sebebiyle başarılı olamamıştır. Ebû Hanîfe, daha sonra Basra’ya Züfer b. Hüzeyl’i göndermiş ve o, Ebû Hanîfe’nin tavsiyelerini yerine getirerek başarılı olmuştur. Mu‘tezile’nin güçlü olduğu Basra’da Ebû Hanîfe’nin gerek fıkhî, gerekse de kelamî görüşleri kabul görmüştür. Bu durum Ebû Hanîfe’nin en azından Basra için planlı bir çalışmaya girdiğini göstermektedir. Diğer bölgeler için de aynı durum söz konusu olabilir. Memleketlerine dönen öğrencilerin faaliyetleri, Ebû Hanîfe’nin şöhretini artırmış ve uzak şehirlerden fıkıh tahsili için Ebû Hanîfe’nin ders halkasına gelenlerin sayısını artırmıştır. Hanefi düşünceyi yerinde öğrenmek isteyenler Bağdat’a gelerek Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’in derslerine katılmışlardır. Burada kurucu metinleri gerek istinsah ederek gerekse de ezberleyerek yaşadıkları bölgelere götürmüşler ve oralarda Hanefi düşüncenin yerleşmesine katkıda bulunmuşlardır. Hicri ikinci asırda yoğun bir şekilde devam eden bu hareketlilik üçüncü hicri asırda azalmaya başlamıştır. Özellikle hicri üçüncü asrın ortalarından itibaren Horasan ve Mâverâünnehir şehirleri arasında bu hareketlilik artmıştır. Bu durumda Ebû Hanîfe’nin öğrencilerinin vefat etmesi ve sonraki nesil öğrencilerin farklı şehirlere dağılması etkili olmuştur.
Keywords : İslam hukuku, Hanefi mezhebi, Ebû Hanîfe, Hanefiliğin yayılması