Akılcı İnançtan İnançlı Akla: Deizm ve Panteizm Kıskacında Einstein’ın Tanrı Anlayışı

Authors : Hakan Hemşinli, Zehra Oruk

Pages : 723-761

Doi:10.28949/bilimname.697552

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2020-05-15

Article Type : Research

Abstract :Albert Einstein, bir fizikçi olarak meşhur olmasına rağmen, düşüncelerinin ve yazdıklarının zenginliği ile birçok alanda etkisini göstermiş çok yönlü bir bilim adamıdır. Einstein’ın Tanrı ile evren arasında kurduğu ilişki, kendisini paradokslara düşüren ve içinden çıkılması güç sorunlara kapı aralayan bir mesele olmuştur. Acaba Einstein Tanrı ile evreni aynı mı görmektedir? Eğer böyleyse, Einstein panteist Tanrı tasavvuruna sahip biri olarak okunabilir mi? Evrendeki determinizmin kesinliğine inanan biri olarak, dinleri, dua ve ibadetleri, kişisel bir Tanrı inancını reddedip Tanrı’nın evrene müdahale edemeyeceğini söylediğinde deist olarak mı yorumlanması gerekir? Dahası buna onun ateist ve agnostik olduğu yönündeki iddialar da eklendiğinde, birbirlerinden çok farklı hatta zıt Tanrı tasavvurlarının hangisiyle ilişkilendirileceği ciddi bir sorun olmaktadır. Einstein’ın düşüncelerinin geçirdiği evrim dikkate alındığında, bunlara hem uygun hem de aykırı düşen ifadelerinin olduğu söylenebilir. Bu nedenle Einstein’ın Tanrı anlayışını tek bir tasavvura hapsetmek yerine, farklı bir tarzda açıklamak daha isabetli olacaktır. Bu çalışmada ilk olarak, Einstein’ın kültürel anlamda Yahudi kimliğine sahip olmasına rağmen, teistik dinlerin kişisel Tanrı tasavvurunu niçin benimsemediği ve deizmin Tanrı anlayışını kabul edip etmediği üzerinde durulacaktır. Daha sonra, Einstein’ın doğa ve Tanrı arasında kurduğu ilişki üzerinden Spinoza’nın Einstein üzerindeki etkisi ve panteizme dair düşünceleri irdelenmeye çalışılacaktır. Ayrıca İbn Meymûn ile başlayan akılcı inancın, Spinoza aracılığıyla Einstein’ın düşüncelerinde inançlı akla nasıl dönüştüğünün izleri sürülecektir.
Keywords : Din Felsefesi, Tanrı, Einstein, Spinoza, İbn Meymûn, Deizm, Panteizm