Abbâsȋler Döneminin İlk Mehdisi Muhammed b. Abdullah ve Onun Mehdiliği ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Authors : Mithat Eser

Pages : 7-38

Doi:10.28949/bilimname.685362

View : 19 | Download : 19

Publication Date : 2020-05-15

Article Type : Research

Abstract :Tarih ve hadis kaynaklarımızda adaleti yeryüzüne hâkim kılacak kurtarıcı kişiyi ifade eden mehdinin farklı özelliklerini belirten rivayetler mevcuttur. "İsmi ismime, babasının ismi babamın ismine uygun” şeklinde tarif edilen mehdi hadisinin tarihte ilişkilendirildiği ilk kişi, Hz. Hasan’ın torunlarından "Nefsü’z-Zekiyye” lakaplı Muhammed b. Abdullah’tır. Böylece o, Abbâsî Devleti’ndeki ilk mehdi olarak kaynaklara yansımıştır. İlk defa Mugîre b. Saîd tarafından ona mehdi denildiği ve onun ilgili rivayeti delil olarak getirdiği görülmektedir. Dolayısıyla rivayetin Şiî eğilimli kaynaklara girişinin kaynağı burası olmalıdır. Öte taraftan aynı rivayetler, Üçüncü Abbâsî Halifesi Muhammed b. Abdullah için de kullanılmıştır. Hatta onun Mehdi lakabı kaynaklarımızda adının önüne geçmiştir. Böylece rivayetimiz Sünnî kaynaklarda da görülmeye başlamış ve hadis kaynaklarında ilgili mehdi rivayetleri yerini almıştır.  Sünnî kaynaklarda konumuzla ilgili olan mehdi rivayetleri, Ebû Dâvud ve Tirmizî’nin sünenlerinde ve başka hadis kaynaklarında geçmektedir. Dört farklı şekilde gördüğümüz hadis rivayetlerinin senetleri genel itibariyle zayıftır. Hasen olduğu kabul edilen bir rivayetin senedindeki Ebü’n-Nücûd Âsım b. Behdele’nin iyi bir kıraat âlimi olmakla birlikte hadisçiliğinde ihtilaf vardır.  Konumuzla ilgili mehdi rivayeti birçok tarih kaynağımızda nakledilmiştir. Ancak bunun, bazı tarihçiler tarafından Muhammed Nefsü’z-Zekiyye, bazıları tarafından ise Üçüncü Abbâsî Halifesi Muhammed b. Abdullah ile ilişkilendirilmesi dikkat çekmektedir. Hatta söz konusu rivayetin Abbâsî Halifesi Müstekfî’nin oğlu Ebü’l-Hasan Muhammed b. Abdullah için de kullanıldığı ifade edilmiştir. Bu durum da hadis ilmi açısından zayıf olan rivayetin, tarihin farklı dönemlerinde siyasete malzeme olarak kullanıldığını açıkça ortaya koymaktadır.
Keywords : İslam Tarihi, Mehdilik, Muhammed Nefsü’z-Zekiyye, Halife Mehdi