Dîvân Edebiyatı’nın Anlaşılmasında Sözlüklerin Rolü ve Bir Metin Sözlüğü İnşa Etmek

Authors : Mehmet Büküm

Pages : 321-340

Doi:10.28949/bilimname.669308

View : 17 | Download : 9

Publication Date : 2020-05-15

Article Type : Research

Abstract :Toplumumuzun yüzünü Batı dünyasına çevirmesiyle düşünce, zevk ve hayal dünyası değişmiş ve bu değişim Dîvân Edebiyatı’na te’sir edip bu edebiyatın tedricen tedavülden kalkmasına sebep olmuştur. Dîvân Edebiyatı’nın yeterince bilinememesi ve anlaşılamaması önce okuyucuların onu görmezden gelmesine hatta ona düşman olmasına sebep olmuştur. Bir okuyucunun yaşadığı yüzyılda bir edebî eseri anlayabilmesi onun için sorun teşkil etmeyebilir ama o eserin üzerinden bir ya da birkaç asır geçip zamanın ruhu, dili, zevk ve hayal dünyası değişince bir asır sonraki okuyucunun o esere hakkıyla nüfûz edebilmesi için geçmişle kurulacak bazı köprülere ihtiyaç vardır. Bu köprüler: şair ve metin sözlükleri, yüzyıla has söz varlığı sözlükleri, kavram sözlükleri, tarama, derleme ve arkaik kelimeler sözlükleri vb. sözlüklerdir. Kısa bir tanımla bir sanatçının tek eseri üzerine yazılan sözlüğe o eserin "metin sözlüğü”; o sanatçıya ait tüm eserlerin sözvarlığının bir araya getirildiği sözlüğe de "sanatçı sözlüğü” denebilir. Bu çalışmada amacımız bir "metin sözlüğü”nün nasıl vücuda getirileceği konusunda yol göstermektir. Bir araştırmacının edebî değeri yüksek ve mana açısından girift bir eser üzerinde çalışıp isabetli değerlendirmeler yapabilmesi için önce eseri kendisi iyi anlamalı ve tahlil etmelidir. Bunun için araştırmacının bilhassa dîvân edebiyatında öncelikle kendisi için o esere ait bir sözlük çıkarması ve bu sözlüğü esere dahil ederek okuyucuya yol göstermesi gerekmektedir.
Keywords : Türk İslâm Edebiyatı, sözlük, metin sözlüğü, sanatçı sözlüğü, metin sözlüğü hazırlamak, sözlükbilim