Temsilî-Alegorik Tartışmaları Bağlamında Bir Aşk Mesnevisi: Şems ü Kamer

Authors : Kübra Yilmaz

Pages : 221-246

Doi:10.28949/bilimname.644524

View : 14 | Download : 10

Publication Date : 2019-12-23

Article Type : Research

Abstract :Eski Türk edebiyatında mesnevilerin ve özellikle aşk mesnevilerinin hem nicelik-nitelik hem de çeşit yönüyle hâkimiyeti bilinen bir durumdur. Aşk mesnevileri arasında ise tasavvufî olanlar dikkat çekecek şekilde öne çıkmaktadır. Zira bu eserler genellikle kurgusu bakımından tekdüzelikten uzaktır ve birden fazla anlam katmanına işaret etme gayretiyle oluşturulmuştur. Bu makale, Uşşâkî (XV. yy) tarafından telif-tercüme bir tasavvufî mesnevi olarak kaleme alınmış 12832 beyitlik Yenbû-ı Hikmet’in mühim bir bölümünü oluşturan ve müstakil mesnevi kabul edilebilecek kadar hacimli Şems ü Kamer isimli aşk hikâyesi üzerinedir. Eski şiirde temsilî/alegorik anlatım biçimlerinin denendiği mesnevilerde kozmik unsurların, kahraman adlarının yerine kullanıldığı görülmüştür. Daha evvel varlığından haberdar olmadığımız Şems ü Kamer de bu minvalde bir aşk mesnevisi olarak karşımıza çıkmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde edebî sanatların merkezinde bulunan teşbihe değinilmiş; teşbihle doğrudan irtibatlı olan mecaz, istiare, temsilî istiare/temsil, sembol ve alegori kavramları üzerinde durulmuştur. Bu anlam sanatlarının ve kavramların aralarındaki uzaklığa-yakınlığa/farklara dikkat edilmeksizin, bazı aşk mesnevileri nitelenirken birbirlerinin yerine kullanılması irdelenmiştir. "Şems ü Kamer ve Temsilî/ Alegorik Anlatım Tekniği” başlıklı ikinci bölümde ise Şems ü Kamer hakkında kısa bir tanıtım yapılmıştır. Daha sonra Şems ü Kamer’in şekil ve nüsha özelliklerine genel hatlarıyla değinilip konusu ve temsilî/alegorik anlatımın tercih edildiği kurgusu üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu bağlamda temsil ve alegoriye dair teorik zemin ve yorumlar dikkate alınarak Şems ü Kamer’in temsilî/alegorik aşk mesnevileri içindeki önemi tartışılmış ve aşk mesnevileri literatürüne eklenmesi teklif edilmiştir.
Keywords : Türk İslâm Edebiyatı, Şems ü Kamer, aşk mesnevisi, teşbih, temsil, alegori