Orta Asya'nın Kadim Medeniyet Kandili: Kutadgu Bilig

Authors : Şefaettin Severcan

Pages : 143-164

Doi:10.28949/bilimname.619391

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2019-12-23

Article Type : Research

Abstract :Yusuf Has Hâcib hem İslâm öncesi hem de ilk İslâmî dönem Türk kültürünün günümüze ulaşmasını sağlayan seçkin birkaç Türk bilim insanından biridir. Kutadgu Bilig, insanı merkeze koyarak, Allah-insan, dünya-insan ve ölüm-insan ilişkilerini özelde bir siyaset felsefesi, genelde de bir hayat felsefesi bakışıyla ele alan özgün bir eserdir. Bu bağlamda dönemine ve medeniyetine kandil olan çok önemli bir kaynaktır. Kutadgu Bilig, İslâm öncesi Türk kültür kodlarını barındırmakla birlikte daha çok İslâmlaşma dönemi Türk düşüncesini sunması bakımından da çok özeldir. Her dönemde, kendi hayat anlayışları çerçevesinde, devrin ihtiyaçlarına uygun, halkın durumunu dile getiren, hükümdarlara, vezirlere ve diğer üst düzey devlet erkânına, halkın dertleriyle ilgilenmelerini ve özellikle de âdil davranmalarını öğütleyen, uyarıcı ve yol gösterici hem ilmî hem de popüler eserler hep yazıla gelmiştir. Bu eserlere ilim tarihimizde "siyasetnâme” adı verilmiştir. Bu eserlerde temel olarak iki ekol göze çarpar. Bunlardan biri Eflatun ve Aristo’nun fikirlerinin ağırlıkta olduğu Batı ekolüdür. Diğeri ise, İbn Mukaffa’nın Edebü’l-Kebîr ve Edebü’s-sagîr ve Risâletü’s-sahâbe adlı eserleri, Cahız’ın Kitabü’t-Tâc fî ahlâki’l-mülûk, Keykavus b. İskender’in oğlu Gilan Şah için yazdığı Kâbusnâme ve Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetnâme’sinin etkilerini hissettirdiği Doğu (İran-Hint) ekolüdür. Bu bağlamda Kutadgu Bilig Doğu (İran-Hint) ekolü seçkin ve önemli bir siyasetnamedir. Kutadgu Bilig, bütün diğer ilmî kimlikleri bir tarafa bırakılsa bile, Eflatun’un Devlet’inden daha hayatın içinde; Niccola Machiavelli’nin Prens’inden daha insânî ve daha ahlaklı; Jean Jacques Rousseau’nun Toplum Sözleşmesi ve Tommaso Campanella’nın Güneş Ülkesi Filozofça Bir Devlet Tasarısı’ndan daha gerçekçi; Abdülhamid el-Kâtib’in Doğunun Hükümdarı’ndan; Nizâmü’l-Mülk ve Necmeddin Dâye’nin Siyasetname’lerinden hayatla daha iç içe ve daha klasik bir siyasetnamedir. Kutadgu Bilig sadece siyasetname özelliği ile sınırlanamaz Siyasetin nasıl olması gerektiğini hem siyasal olan şeylerin hem de doğru ya da iyi siyasal düzenin doğasını bilmek isteyişi ve bunu bütün muhataplarına aktarma girişimiyle bir siyaset felsefesidir. Bu özelliği ile İslam dünyasında kaleme alınmış olan Siyaset felsefelerinin ilklerinden olan Kutadgu Bilig devlet yönetiminin bir bütün olarak genel ilkelerini konu edinerek devlet-din veya siyaset-din ilişkilerini ele alır. Bu ilişkiler bir taraftan Kur’ân-ı Kerim âyetleri ve Hadislerle ilmek ilmek dokunurken diğer taraftan bu dokumalar mevcut sultana kaftan olarak giydirilir, kılıç olarak kuşatılır. Hedef kitlesi için de medeniyet kandili olarak parlar.
Keywords : Kutadgu Bilig, Orta Asya